Παρασκευή 6 Φεβρουαρίου 2015

ΟΙΚΙΣΜΟΙ, ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ, ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΣΟΥΚΑΛΙΟΥ,ΡΟΔΙΑΣ ΚΑΙ ΡΩΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ 9ο ΩΣ ΤΟΝ 15ο ΑΙΩΝΑ


                                                       Γ' μερος (τελευταιο)

                                                               13ος αιώνας  

   Το 1203 μ. Χ. Όπως έχω αναφέρει και στην μελέτη “Ανθολογία ιστορικών
στοιχείων γύρω από τον Άγιο Σπυρίδωνα Άρτας” υπάρχει άλλη μια
εξέγερση στην Νικόπολη η οποία θα είναι και το τελευταίο γεγονός. Οι κάτοικοι
της Νικόπολης εγκατέλειψαν οριστικά την πόλη και κατέφυγαν στις γύρω
περιοχές.


               1204 μ. Χ. Άλωση της Κων/πολης και διαμελισμός της αυτοκρατορίας 

   Στο λεγόμενο Partitio terrarum imperii Romaniae αποφασίστηκε να δοθεί
ολόκληρη η περιοχή της Ηπείρου στους Βενετούς. Έκαναν όμως λογαριασμό
χωρίς τον Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα, ο οποίος είχε ανέβει στην Ήπειρο να
καταστείλει την εξέγερση στην Νικόπολη, άρπαξε την περιοχή του Θέματος
Νικοπόλεως και ανακηρύχθηκε Δεσπότης και έκανε Πρωτεύουσα την Άρτα. Οι
λεγόμενοι Έλληνες Δεσπότες θα παίξουν ένα περίεργο ρόλο στα πολιτικά
συμβάντα. Και ενώ ο Μιχαήλ συγκεντρώνει στην Ήπειρο πληθυσμούς
κυνηγημένους από τους Φράγκους και Ανθενωτικούς η σύγκρουση του Μιχαήλ
με τον Πατριάρχη Καματηρό που δεν τον αναγνώρισε σαν νόμιμο διάδοχο και
προκειμένου να ασφαλίσει τις πλάτες του από τους Φράγκους αναγνώρισε την
εξουσία του Πάπα στην Ήπειρο. Βέβαια χωρίς αυτό να λέει τίποτα.
Η Ήπειρος και δε η περιοχή της Άρτας μέχρι τον 14ο αιώνα θα συνεχίσει να
είναι το άντρο των α ν θ ε ν ω τ ι κ ώ ν
Αλλά ας δούμε όμως τι γίνεται στο Τσουκαλιό. Ήδη από τον 11ο αιώνα πριν
ακόμη την ίδρυση του Δεσποτάτου η ζώνη του Αμβρακικού αποτελούσε έξοδο για
τα προϊόντα των ορεινών περιοχών. Τα λιμάνι της Σαλαώρας (Σαλαγορά) μαζί
με το λιμάνι της Κόπραινας ήταν οι βασικές σκάλες του Κάμπου. Η Κόπραινα
κάλυπτε την Άρτα και η Σαλαώρα τους Ρωγούς κατ επέκτασιν το κάμπο βόρεια
του Τσουκαλιού και Ροδιάς. Εδώ πρέπει να πούμε ότι μέχρι τον 10ο ίσως και 11ο
αιώνα μέχρι την καθίζηση ή καταστροφή του λιμάνι της περιοχής ήταν ο
Άμβρακος γνωστός σήμερα σαν Φιδόκαστρο. Κατά την περίοδο του Δεσποτάτου
τα λιμάνια αυτά (σκάλες) θα γίνουν πιο ισχυρά. Η Ευστρατία Συγκέλλου και ο
Σπύρος Ασωνίτης μας λένε πώς η Σαλαγορά (Σαλαώρα) θα πρέπει να
λειτούργησε περισσότερο σαν σταθμός παρά σαν οικισμός. Κατά την δική μου
άποψη ίσως η Σαλαγορά να μην ήταν ένας μόνιμος οικισμός με λιθόχτιστες
οικίες αλλά σίγουρα η περιοχή γύρω από την Σαλαώρα ήταν και είναι ιδανική
για αλιεία και κτηνοτροφία, πράγμα που σημαίνει, ότι θα υπήρξαν τουλάχιστον
καλύβια. Άλλωστε από την εποχή των Σλάβων είχαν επικρατήσει οι καλύβες.
Αναφορές για την Σαλαώρα και Κόπραινα έχω κάνει ήδη στην μελέτη “ Η
Άρτα και τα λιμάνια της Ηπείρου στις Πορτολάνες του 13ου ως και
του 16ου αιώνα” Ο 13ος και 14ος αιώνας φέρνουν μεγάλες αλλαγές στην
περιοχή του Τσουκαλιού. Οι Ρωγοί είναι θα έλεγα το Εμπορικό, αγροτικό και
στρατιωτικό Κέντρο της περιοχής. Εμπορικό γιατί από δω κινείται το εμπόριο.
Για να έχουν την φύλαξη της περιοχής σίγουρα έπρεπε να ελέγχουν το
Τσουκαλιό / Ροδιά και την Λάμαρη άρα έπρεπε να κρατήσουν τις στρατιωτικές
βάσεις στην Βίγλα, Στρογγυλή και Στεφάνη. Από την άλλη πλευρά είναι
σίγουρο, ότι για να εξασφαλιστεί η αγροτική οικονομία έπρεπε να υπάρχουν
αγρότες. Αυτοί με την σειρά τους δεν θα μπορούσαν να μένουν στο κάστρο με
ορισμένες εξαιρέσεις αλλά κοντά στα αγροτεμάχια ως είθισται στις αγροτικές
οικονομίες. Είναι φυσιολογικό λοιπόν στα χωριά Άγιο Σπυρίδωνα, Ράχη, Πέτρα
να υπήρχαν οικιστικοί χώροι. Το αν ακριβώς ήταν εκεί που όπου σήμερα
βρίσκονται τα χωριά ή λίγο βόρεια, δυτικά, ανατολικά ή νότια της σημερινής
θέσεως αυτό δεν έχει εξακριβωθεί. Σε αντίθεση με την Βίγλα ,Στρογγυλή και
Στεφάνη όπου οι θέσεις παραμένουν αυτές και οι ίδιες το σημερινό χωριό Άγιος
Σπυρίδωνας πρέπει να προήλθε κατά τον 16ο αιώνα από μετακίνηση των
αγροτών αοο Κοτσιλοχώρι(Κοζιλοχώρι) και Ρουμπά. Το ίδιο θέλω να πιστεύω
έγινε και με την Πέτρα. Παραπέρα οι οικισμοί αυτοί ενισχύθηκαν κατά τη
διάρκεια των αιώνων με νέες εποικίσεις. Στο Άγιο Σπυρίδωνα λέγεται ότι
υπήρχε και κάποια άλλη εκκλησία, πέρα αυτή του αγίου Μάρκου, όπου στη
θέση της χτίστηκε η σημερινή το Αγίου Σπυρίδωνα αλλά στους παλιούς είχε
μεταφερθεί ότι στην θέση δίπλα από το σημερινό δημοτικό σχολείο, όπου σήμερα
βρίσκεται το σπίτι του Κώστα Βράκα υπήρχε και εκεί εκκλησία, προφανώς
ναΐσκος, για τον οποίο δεν γνωρίζει πλέον κανείς τίποτα. Εδώ θα πρέπει να
λάβουμε υπόψιν τέτοιες μικρές εκκλησίες ήταν ανέκαθεν τα «πνευματικά κέντρα»
μικρών αγροτικών οικισμών.

13ος αιώνας - Το Δεσποτάτο και οι Βλάχοι

Ήδη από τον 12ο αιώνα στην περιοχή της Πίνδου είχαν εγκατασταθεί νέα φύλα
Βλάχων όπως μας λέει ο Όσβαλντ στην εργασία του “ Η πληθυσμιακή σύνθεση
της Ηπείρου στον Μεσαίωνα” με την εξάπλωση του Δεσποτάτου προς την
Θεσσαλία οι βλάχοι τάχτηκαν στο στρατό του Δεσπότη της Άρτας και
αποτέλεσαν την ελίτ του στρατού. Αν όντως έλαβαν κάποια βοσκοτόπια
χειμαδιά και στην του Τσουκαλιού / Ροδιάς θα μπορούσε να είναι δυνατόν. Δεν
υπάρχουν όμως γι΄ αυτή την περίοδο κάποια στοιχεία.

13ος αιώνας / Εκκλησίες μοναστήρια στην περιοχή Τσουκαλιού/Ροδιάς/Ρωγών
Ο ναός στους Ρωγούς

Ήδη απο τον 10ον αιώνα απο τον κατάλογο επισκοπών του αυτοκράτορα Λέοντα
ΣΤ΄του σοφού γνωρίζουμε, ότι Οι Ρωγοί ήταν έδρα επισκοπής. Αυτό σημαίνει
ότι θα υπήρχε και κάποια εκκλησία. Ο καθηγητής αρχαιολογίας Δάκαρης έχει
εντοπίσει λίγα μέτρα πιο πέρα από εκεί που βρίσκεται η σημερινή εκκλησία της
κοίμησης της Θεοτόκου ερείπια αψίδας προηγούμενου ναού. Ο προηγούμενος ναός
μας είναι γνωστός αρχικά από τον Κυριάκο τον Αγκωνίτη αλλά όπου ετέλεσε
επιμνημόσυνη δέηση για την ψυχή του αποθανόντα Δεσπότη Κάρολου αλλά μας
είναι πλέον γνωστός και από την πολιορκία του Λεονάρδου. Δεν γνωρίζουμε τι
είδους ναός ήταν ,σίγουρα και αναγκαστικά στην περίοδο ακμής των Ρωγών ο
ναός αυτός θα ήταν μεγαλύτερος από τον σημερινό ναό , ο οποίος είναι κτίσμα
του 17ου αιώνα. Πληροφορίες που δίνει ο Κυριάκος,το «χρονικό» για τον
Μαρκεζάνο και άλλοι λένε πώς εδώ βρίσκονταν το λείψανο του Αγίου Λουκά, το
πόδι το Χρυσόστομου και η κάρα της Αγίας Άννας. Όλα αυτά τα στοιχεία
δείχνουν μια μεγαλοπρέπεια. Ίσως ο ναός που περιγράφει ο Κυριάκος να ήταν
μεταγενέστερος της επισκοπής που αναφέρει ο Λέοντας ίσως όμως και μια
ανακατασκευή. Πότε καταστράφηκε αυτός ο ναός δεν είναι γνωστό. Θέλω να
πιστεύω πώς ο ναός ήταν και μονή αλλά αν και δεν μας είναι τίποτα γνωστό για
την περιουσία του, πιστεύω ότι κάποια κτήματα που είχε στην κατοχή της η
μονή, η οποία σώζεται σήμερα θα ίσως ήταν κτήματα της προηγούμενης
εκκλησίας. Όπως όλες οι μονές και επισκοπές του μεσαίωνα θα είχε σίγουρα την
περιουσία της.

13ος αιώνας – Η πλημμύρα του ποταμού Άραχθου και οι
καταστροφές στην Άρτα

Σύμφωνα με πληροφορίες που παίρνουμε από τον Ιωάννη Απόκαυκο γύρω στα
1222 πρέπει να είχε πλημμυρίσει ο Άραχθος τόσο πολύ, έτσι που κατέστρεψε
τους οικισμούς έξω από το κάστρο της Άρτας. Δεν έχουμε όμως πληροφορίες αν
το ίδιο συνέβηκε και στον ποταμό Λούρο. Θα πρέπει όμως να υποθέσουμε οι
καταστροφές που έφερε ο Άραχθος θα είχαν κάποια επίπτωση στην ευρύτερη
περιοχή. Ίσως η περιοχή του Τσουκαλιού/Ροδιάς και κατ επέκτασιν Ρωγών να
ήταν οι κερδισμένοι της υπόθεσης καθότι τα προϊόντα τους θα είχαν μεγαλύτερη
ζήτηση, όπως ακριβώς γίνεται ακόμη και σήμερα.

13ος αιώνας – Γενικά από την καθημερινή ζωή των κατοίκων
Ονόματα της εποχής που μαρτυρούν κάποια επαγγέλματα

Ο Απόκαυκος μας μεταφέρει κάποια ονόματα όπως Στάνης, Βούτηρος, Μαύρος
που ταυτίζονται με τα αντίστοιχα επαγγέλματα. Ο Στάνης ήταν βοσκός, ο
Βούτηρος ήταν κτηνοτρόφος που σημαίνει ότι είχε παραγωγή βουτήρου, ο
Μαύρος ήταν υπηρέτης, οικονόμος ήταν οικονομικός διαχειριστής.

Οι μικτοί γάμοι.

Οι γάμοι στα ανώτερα στρώματα μεταξύ άλλων εθνικοτήτων ήταν κάτι
συνηθισμένο. Όμως ο Λαμπρόπουλος που ανάλυσε τον Απόκαυκο, μας λέει , ότι
και στα κατώτερα στρώματα υπήρχαν αυτοί οι μικτοί γάμοι και ήταν
αναπόφευκτοι εξαιτίας της καθημερινής ανάγκης. Στο 28ο σημείωμα του
Απόκαυκου έχουμε ένα τέτοιο παράδειγμα που ένας Έλληνας παντρεύεται μια
σλαβόφωνη από την Βελαχουτία. παραπέρα δε ο Απόκαυκος μας λέει. Ότι για
να γίνει ένας γάμος θα έπρεπε να είναι κοινής συναίνεσης ενώ αν οι μελλοντικοί
νεόνυμφοι ήταν ανήλικοι θα έπρεπε να υπάρχει η συγκατάθεση των γονιών.
Ενήλικος της εποχής θεωρούνταν κάποιος που είχε κλείσει το 13ο έτος της
ηλικίας. Αν το ζεύγος είχε νυμφευθεί πριν φτάσει σε αυτή την ηλικία μπορούσε
ακόμη και πολύ αργότερα ο γάμος να λυθεί και να τιμωρηθεί μάλιστα και ο
ιερέας που ευλόγησε τον γάμο αυτό. Σύμφωνα με τον Απόκαυκο έχουμε μια
τέτοια περίπτωση στην οποία ο Απόκαυκος λύει τον γάμο και τιμωρεί τον ιερέα
που είχε ευλογήσει τον γάμο.

Κτήματα και αγροί

Πέρα από τους μεγάλους ιδιοκτήτες γαιών και την εκκλησία, υπήρχαν κάποιοι
ελεύθεροι εργάτες καθώς και οι Προνοιάριοι. Οι Προνοιάριοι ήταν στρατιωτικοί
στους όποιος παρέχονταν γη με αντάλλαγμα την είσπραξη φόρων ή ως
αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες που είχαν προσφέρει στο κράτος. Πέρα όμως
από αυτούς υπήρχαν και οι πάροικοι aκτήμονες αγρότες που δούλευαν σε
μεγαλοϊδιοκτήτες ή προνοιάριους. Όπως μας μαρτυρεί ο Απόκαυκος υπήρχαν
και προστριβές μεταξύ παροίκων, αγροτών κτλ με προνοιάριους όταν οι
αγρότες προσπαθούσαν να kαλλιεργήσουν κτήματα αυτών χωρίς την άδεια
τους ή να κυνηγήσουν στα δάση τους ή να πάρουν βελανίδια. Ο απόκαυκος
τιμώρησε κάποιον επιστάτη με τ όνομα Κωνσταντή γιατί αυτός είχε
σκοτώσει εναν αγρότη που μάζευε βελανίδια. Μέσα από αυτό Βλέπουμε
βέβαια και την αξία που είχε το βελανίδι.

Η τιμωρία με το πυρωμένο σίδερο

ο Δημήτριος Χωματιανός, Μητροπολίτης Αχρίδος, μας αφήνει να συμπεράνουμε
ότι η ποικιλία λαών έφερε και ξένες συνήθειες στον τόπο όπως αυτή τις
πυρακτωμένης σιδήρου που την χρησιμοποιούσαν για την απόδειξη της Αλήθειας.
Όταν στην Άρτα κατηγορήθηκε η σύζυγος (κάποιου στρατιωτικού προφανώς το
όνομα Μανουήλ Μονομάχος) για μοιχεία όπως μας πληροφορεί ο Απόκαυκος
παρότι που η γυναίκα ισχυρίζονταν ότι ήταν αθώα και είχε πείσει και τον
Μητροπολίτη ο σύζυγος ζήτησε να επιβληθεί η μέθοδος της πυρακτωμένης
σιδήρου για να πειστεί. Δηλ. έπρεπε ξ σύζυγος να πιάσει πυρωμένο σίδηρο. Η
χριστιανική εκκλησία ήταν πολέμιος αυτής της συνήθειας Αλλά όπως και στην
υπόλοιπη φεουδαρχική Ευρώπη έτσι και στην Ήπειρο καμιά φορά τέτοιες
κατηγορίες και τέτοιου είδους συνήθειες είχαν σκοπό να αντικαταστήσουν τις
συζύγους με νεώτερες κυρίες. Πέρα όμως από αυτό το πυρακτωμένο σίδερο
χρησιμοποιήθηκε και για βασανισμούς όχι μόνο εδώ αλλά και στην υπόλοιπη
φεουδαρχική Ευρώπη αλλά ακόμη αργότερα από την ιερά εξέταση.

13ος αιώνας. Τα ιχθυοτροφεία και το αυγοτάραχο του Τσουκαλιού Ροδιάς

Ήδη από πολύ παλιά οι λιμνοθάλασσες Τσουκαλιού Ροδιάς προσφέρονταν για
ιχθυοκαλλιέργεια. Υπάρχουν , όπως έχω αναφέρει στην Ανθολογία ιστορικών
στοιχείων για τον Άγιο Σπυρίδωνα Άρτας εκκλησιαστικά έγγραφα στα οποία
αναφέρεται η εκκλησία να έχει εκμισθώσει ήδη τον 11ο αιώνα τις
λιμνοθάλασσες και να ασχολείται με την ιχθυοτροφεία και μάλιστα με την
παραγωγή Αυγοτάραχου. Η Συγκέλλου, ο Ασωνίτης και ο Λαμπρόπουλος μας
δίνουν την μαρτυρία του Ιωάννη Απόκαυκου, ότι διαχώριζαν το αυγό από το ψάρι
και μετά το αποξεράνανε στον ήλιο. Ακόμη και σήμερα ακολουθούν οι ντόπιοι αυτή την διαδικασία.
Θέλω να πιστεύω ότι η
μέθοδος να περιτυλίγουν
το αυγοτάραχο με κερί
(κέρωμα), πρέπει να ήταν
από τότε γνωστή. Απο
την μέθοδο του κερώματος
πρέπει να πήρε και το
όνομα χρυσό αυγοτάραχο.
Τον 17ο αιώνα ο γιατρός
Ζάκ Σπόν πουεπισκέπτεται την περιοχή κάνει και αυτός λόγο για την Μποτάργκα δηλ.
Αυγοτάραχο σε κερί. Το αυγοτάραχο είχε μεγάλη ζήτηση τόσο στην αγορά της
Άρτας όσο και για εξαγωγή. Αυτό μας το δείχνει, όπως γράφουν η Συγκέλλου
και ο Ασωνίτης, και σε τοιχογραφία της μονής Βλαχέρνας στην Άρτα. Οι
ντόπιοι ακόμη και σήμερα γνωρίζουμε την δυσκολία αυτής της διαδικασίας
πράγμα που σημαίνει ότι για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζονταν εργατικά χέρια.
Δεν πιστεύω ότι επαρκούσαν οι καλόγεροι της μονής τόσο της Ροδιάς όσο και
της Κορωνησίας. Άρα θα έπρεπε να έχουν εργάτες και για τα κτήματα,και για
την παραγωγή και για την φύλαξη αυτών. Ετσι λοιπόν αναγκαστικά έχουμε
οικιστικούς χώρους στην Βίγλα, ίσως Πολύδροσο Στρογγυλή και με επιφύλαξη
την Στεφάνη αν πραγματικά αληθεύει αυτό που λένε κάποιοι γεωλόγοι, ότι η
θάλασσα έφτανε μέχρι το στόμιο της σημερινής Στεφάνης. Και εκ των
πραγμάτων κάπου κοντά στην Σαλαώρα μιας και ήταν μια κεντρική οδική
αρτηρία και θα μπορούσε να γίνει εμπόριο.

13ος αιώνας. Το εμπόριο στον Αμβρακικό, Τσουκαλιό/Ροδιά και Ρωγούς

Από την μελέτη του βυζαντινολόγου Peter Soustal „ Άρτα και Ραγούζα / Για
τις εμπορικές σχέσεις Ραγούζας με την Ήπειρο / Arta und Ragusa. Zu den
Handelsbeziehungen Ragusas mit Epirus ” αντλούμε την πληροφορία ότι ο
Δεσπότης Μιχαήλ στα 1210 για να δώσει ώθηση στο εμπόριο στο Δεσποτάτο
σύναψε συμφωνία με την Βενετία μη τελωνειακών δασμών να εξάγονται από την
Ήπειρο δημητριακά στην Γαληνοτάτη. Ο κάμπος της Άρτας
συμπεριλαμβανομένης της περιοχής Τσουκαλιού/Ροδιάς/Ρωγών προσφέρονταν για
αυτή την καλλιέργεια. Και αυτό θα συνεχιστεί για αρκετούς αιώνες. Εμπορικά
προνόμια στην περιοχή απόκτησαν με αργυρόβουλο και οι Ραγουζαίοι. Ως
αντάλλαγμα για τα προνόμια αυτά έφερναν οι Ραγουζαίοι στην περιοχή άλογα
και όπλα.

14ος αιώνας – Εμφύλιοι πόλεμοι – ξένες αναμίξεις / η Μάχη στους Ρωγούς–
Επανάσταση – τέλος του ελληνικού χαρακτήρα Δεσποτάτου.

Ενώ ο 13ος αιώνας με την ίδρυση του Δεσποτάτου φαίνεται να έφερε κάποια
ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή Άρτας και Ρωγών ο 14ος αιώνας θα φέρνει σε
τακτά χρονικά διαστήματα πολέμους. Έτσι αρχές κιόλας του 14ου αιώνα στα
1304 μ. Χ. Έχουμε την σύγκρουση του Δεσπότη Θωμά και Άννας
Παλαιολογίνας με τον Φίλιππα απο τον Τάραντα της Ιταλίας. Στην περιοχή
του Τσουκαλιού/Ροδιάς έφτασαν Φράγκοι που πολεμούσαν στο πλευρό του
Φίλιππα (Philippe d' Anjou) και πολιόρκησα τους Ρωγούς. Ας δούμε όμως μέσα
από το χειρόγραφο ενός αυτόπτη μάρτυρα, ενός ιππότη από την Προβηγκία της
Γαλλίας (Provence) και μετάφραση των Σουστάλ και Κόντερ τις ακριβώς
συνέβη.
Ο στρατός άραξε με τα πλοία στην Κόπραινα ενώ ο εφοδιασμός άραξε στη
σκάλα της σαλαγοράς (σαλαώρα). Αφού η
πολιορκία στην Άρτα κρατούσε και έδειχνε ότι οι
Αρτινοί ήταν καλά οργανωμένοι και δεν
μπορούσαν να πάρουν το κάστρο και μάλιστα
τράπηκαν σε φυγή στην Σαλαώρα όπου τους
περίμεναν τα πλοία με τον ανεφοδιασμό.
Τότε σκέφτηκαν να καταλάβουν το άλλο κάστρο
δυτικά της Άρτας, τους Ρωγούς, που και αυτοί
αντιστέκονταν. Έτσι λοιπόν κάπου 300
Ανδευαγοί τράβηξαν να καταλάβουν τους
Ρωγούς. Αυτοί που υπόφεραν στο διάβα τους
ήταν οι λίγοι αγρότες. Οι Ρωγοί όμως ήταν
καλύτερα οργανωμένοι απ΄ ότι υπολόγιζαν οι
Γάλλοι ιππότες. Αφού την ήμερα την πέρασαν
με ησυχία κάνοντας σχέδια και είχαν
στρατοπεδεύσει απέναντι από το ποτάμι (στη
πλευρά του σημ. Αγίου Σπυρίδωνα ,στην τοποθεσία που αποκαλούνταν
Κοτσιλοχώρι), σκέφτηκαν να περάσουν ένα μέρος του στρατού απέναντι από το
ποτάμι και μιας ο λόφος όπου βρίσκεται το κάστρο των Ρωγών και η περιοχή
ήταν γεμάτη δάση θα μπορούσαν να κρυφτούν και να κάνουν ξαφνική επίθεση.
Επικεφαλής του σχεδίου ο Στρατάρχης Raymaund. Oι Έλληνες (Ρώγιοι)
παρακολουθούσαν τις κινήσεις και το βράδυ ένα τμήμα πεζών και 100 ιππείς
βγήκαν σιγά από το κάστρο, χτύπησαν αυτούς που είχαν κρυφτεί στα δάση του
λόφου ενώ οι Ιππείς πέρασαν το Ποτάμι πάνω από τη Γέφυρα και κατάσφαξαν
τους Γάλλους στην απέναντι πλευρά και όσους προσπαθούσαν να φύγουν. Τελικά
Ο Raymaund. με λίγους στρατιώτες κατάφερε να σωθεί στην Σαλαώρα αφού
καθ οδόν δεχόταν ατάκες αγροτών.

14ος αιώνας - Η εμφάνιση των πειρατών και η μάχη που δεν έγινε

Σύμφωνα με γραπτό εκκλησιαστικό κείμενο που πρέπει να βρίσκεται ή στο
Dubrovnik της Κροατίας ή στο Δούλτσινο (Ulcinij – Улцињ) στο
Μαυροβούνιο το Καλοκαίρι του 1320 προφανώς πρέπει να υπήρξε κάποια
κακοκαιρία και πολλά εμπορικά πλοία προκειμένου να βρουν προστασία τόσο από
τον καιρό όσο και από τους πειρατές πέρασαν στον Λούρο και αγκυροβόλησαν
κοντά στους Ρωγούς και κοντά σε αυτούς δηλ. Σήμερα κάπου μεταξύ Πέτρας
(στην Θέση που σήμερα αποκαλούν οι ντόπιοι Τσουμπιά τότε λέγονταν
Αυλαίμωνας πρφ. απο το Ευλίμονας = καλό λιμάνι) και Αγίου Σπυρίδωνα
(Θέση Κοτσιλοχώρι). Εκεί ήταν τα αγκυροβόλια τότε. Εκείνο το διάστημα
έτυχε να βρίσκονται και Ραγουζαίοι ή Δουλτσινιώτες πειρατές στον Αμβρακικό.
Θεωρώντας, ότι υπάρχει εύκολη λεία χωρίστηκαν σε δύο μέρη και τράβηξαν για
τους Ρωγούς μεταμφιεσμένοι σαν αγρότες. Σίγουρο είναι ότι δεν άραξαν στην
Σαλαώρα (Sala gora όπως την αναφέρει το κείμενο) γιατί πιθανόν να είχε
Φρουρά. Ο Κληρικός δεν μας δίνει ιδιαίτερες πληροφορίες για αυτό. Αν και καθ
οδόν δεν φαίνεται να λεηλάτησαν την περιοχή (τουλάχιστον δεν υπάρχουν
πληροφορίες) προκειμένου να μην δώσουν στόχο φαίνεται όμως ότι οι κινήσεις
τους έγιναν αντιληπτές στους Βιγλάτορες της περιοχές και έτσι η φρουρά των
Ρωγών τους έστησε ενέδρα κάποια στάδια απέναντι από τον ποταμό των Ρωγών
στα πυκνά δάση ενώ ο διοικητής της φρουράς διέταξε να βρίσκονται όλα τα
πληρώματα των πλοίων σε επιφυλακή. Παραπέρα δε διέταξε να βγουν μικρές
φρουρές πεζοί και Ιππείς και να περιπολούν προς τους κοντινούς οικισμούς πέραν
του ποταμού. Υπήρχε γενικά μια αναταραχή. Οι Αγρότες των οικισμών πέρα
από τον Ποταμό των Ρωγών άρχισαν να έρχονται προς το κάστρο άλλοι με
μονόξυλα και άλλοι περνώντας την γέφυρα πεζοί οπλισμένοι με ρόπαλα, Κοσιές
και άλλα αγροτικά εργαλεία. Τελικά οι πειρατές ή αντιλήφθηκαν τις κινήσεις
του στρατού ή είχαν πράκτορες που τους προειδοποίησαν οπισθοχώρησαν και
εξαφανίστηκαν.
Ο κληρικός, Σλάβος προφανώς γιατί το κείμενο είναι στα σλαβικά γραμμένο, δεν
μας δίνει παραπέρα πληροφορίες ή έχουν χαθεί. Το κείμενο αυτό το είχε διαβάσει
ο φίλος μου ιστορικός και σλαβολόγος Βλάντι Βάντζιτς, όταν ακόμη ήταν
φοιτητής και μελετούσε τους σλάβικους και βλάχικους εποικισμούς στην Ήπειρο
και Αλβανία. Όπως μου έλεγε ο ίδιος δεν θυμόνταν καλά αν ήταν στο
Dubrovnik (Ραγούζα) ή στο Δούλτσινο (Ulcinij – Улцињ).
Σημαντικό για μας είναι όχι τόσο το ίδιο το γεγονός αν και παίρνουμε
πληροφορίες για το στρατό, την φρουρά ακόμη και την μέριμνα που είχε η
πολιτεία να προστατέψει τους οικισμούς και τους αγρότες καθότι ότι αυτοί
αποτελούσαν μέρος της οικονομίας αλλά ότι όντως υπήρχαν οικισμοί στις θέσεις
η πλησίον αυτών που βρίσκονται τα χωριά σήμερα.

14ος αιώνας .

Φαίνεται ότι την συγκεκριμένη περίοδο όλη η περιοχή έχει εξελληνιστεί. Αν και
υπάρχουν τα σλαβικά τοπωνύμια όλα δείχνουν πώς επικρατεί γενικά το ελληνικό
στοιχείο. Ο 14ος όμως αιώνας είναι και η αρχή του τέλους της ελληνικής μορφής
του Δεσποτάτου. Οι καλές σχέσεις του Δεσποτάτου με την Κων/πολη το έφεραν
σε σύγκρουση με τους δυτικούς και ιδιαίτερα με τον οίκο των Anjou
(Ανδεγαυούς). Στα 1315 συνέβηκε κάτι που θα άλλαζε οριστικά το πολιτικό
Status Quo στο Δεσποτάτο. Η Ήπειρος όπως προανέφερα είχε θετικές σχέσεις
με την Κων/πολη. Αλλά στα 1315 φαίνεται οι σχέσεις να τσουγκρίστηκαν και
οι Βυζαντινοί έφτασαν μέχρι την Άρτα αλλά ο Θωμάς κάλεσε τους Ιταλούς για
ενίσχυση. Πριν όμως επιτευχθεί κάποια συμμαχία προέκυψε ένα άλλο γεγονός. Η
αδερφή του δεσπότη Θωμά του α΄ ήταν παντρεμένη με τον δούκα του
Παλατινάτου Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου αλλά δικαιούνταν κάποια περιουσία
στην Ήπειρο. Σύμφωνα με την ιστορία του Ελληνικού έθνους για την
διευθέτηση αυτού του ζητήματος έφτασε στην Άρτα ο ανιψιός του Θωμά από
την Κεφαλλονιά ο Νικόλαος Ορσίνι. Ο Ορσίνι σκότωσε τον Θωμά, παντρεύτηκε
την θεία του Άννα Παλαιολογίνα, βαπτίστηκε ορθόδοξος και ανακηρύχτηκε
δεσπότης. Όμως οι Βυζαντινοί προσάρτησαν την περιοχή των Ιωαννίνων και έτσι
οι κτήσεις του περιορίστηκαν στην περιοχή της Άρτας. Η περιοχή του
Τσουκαλιού/Ροδιάς και Ρωγών έγιναν
κτήματα του Ορσίνι, της Παναγίας ροδιάς,
κάτω Παναγιάς και μερικών αρχόντων.
Υποθέτω, σύμφωνα με τα δεδομένα της
εποχής και λαμβάνοντας υπόψιν και μια
επιστολή του Μητροπολίτη Ναυπάκτου
Ιωάννη Απόκαυκου (αν και έναν αιώνα πριν,
πολλά δεν είχαν αλλάξει) ότι θα υπήρχαν
και κάποιοι ελεύθεροι αγρότες. Μετά από
εσωτερικές διαμάχες στην οικογένεια των
Ορσίνι ο αδερφός του Νικόλαου ο Ιωάννης
Ορσίνι, σε συνεννόηση με τους Ιωαννίτες που
δεν ήθελαν τον Νικόλαο τον δολοφόνησε και
ανακηρύχτηκε αυτός Δεσπότης Άρτας. Στα 1331 έκαναν και πάλι την εμφάνιση
τους οι Anjou (Ανδεγαυοί) και κατάσχεσαν από τον Ιωάννη την Βόνιτσα. Αυτό
όμως είχε επιπτώσεις στο εμπόριο στο οποίο θα αναφερθώ αργότερα. Πρέπει να
σημειώσουμε τόσο ο Νικόλαος όσο και ο Ιωάννης Ορσίνι ήθελαν να έχουν τους
Έλληνες το μέρος τους και για να έχουν αυτή την αποδοχή το κατάφεραν με την
αποδοχή της ορθοδόξου πίστης και ο Ιωάννης έφερε στην Άρτα τον λόγιο
Κωνσταντίνο Ερμανιακό ο οποίος μετάφρασε τον Όμηρο στην κοινή ελληνική της
εποχής του. Αν εδώ ερωτηθεί κανείς που υπήρχαν τότε σχολεία η απάντηση
μάλλον η μάθηση ήταν ιδιωτικής πρωτοβουλίας και αυτό στην άρτα και
προφανώς και στους Ρωγούς καθώς και στα μοναστήρια προφανώς Κορωνησίας
και Ροδιάς στην περιοχή του Τσουκαλιού όπως και στα μοναστήρια της Άρτας
(κάτω Πανιαγιά, Βλαχέρνα κτλ.) Άλλο ένα πολιτικό γεγονός ήρθε να ταράξει
την ειρήνη στην περιοχή στα 1339. Ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Παλαιολόγος
αποφάσισε να ενσωματώσει
την υπόλοιπη Ήπειρο στην
Αυτοκρατορίας της
Ρωμανίας. Διοικητές της
περιοχής ήταν ο Αλέξιος
Καβάσιλας και ο Νικηφόρος
Βασιλίτζης. Με την
βοήθεια της Αικατερίνης
Κουρτεναί πριγκίπισσα της
Αχαΐας (Catherine de
Valois-Courtenay) σύζυγο
του Φίλιππα του Τάραντα ο Καβάσιλας επαναστάτησε εναντίον του Ανδρόνικου
και η Άρτα, οι Ρωγοί και πιο πέρα το Θωμόκαστρο (Κάστρο Ρινιάσας, σήμερα
Ριζά Πρέβεζας) έγιναν τα προπύργια των επαναστατών. Σύμφωνα με τον
Κατακουζηνό, ο Ανδρόνικος κατέβηκε ο ίδιος στην Ήπειρό και στρατοπέδευσε
στην Άρτα ενώ έστειλε τον Κατακουζηνό να καταλάβει τους Ρωγούς. Σύμφωνα
με τα δεδομένα πάντα της εποχής εκείνης πρέπει να φανταστούμε, αν και ο
Κατακουζηνός δεν αναφέρει κάτι τέτοιο, ότι μια κίνηση του στρατού του
Κατακουζηνού δεν θα άφησε απείραχτη την περιοχή τους Τσουκαλιού/Ροδιάς.
Έπρεπε να καταλάβει τις πλησιέστερες φρουρές, Βίγλας, Στρογγυλής
(Ποδαρούλι), Αγίας Βαρβάρας (ονομάζω έτσι την
Στεφάνη γιατί δεν μας είναι γνωστό κάποιο άλλο τοπωνύμιο) και να
εξασφαλίσει το λιμάνι της Σαλαγοράς (Σαλαώρας). Όπως συνηθίζονταν στον
μεσαίωνα τέτοιες κινήσεις στρατών τις πλήρωναν πάντα οι αγρότες, άρα οι
οικισμοί της περιοχής. Δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος
και να βλέπουμε τέτοιες επιχειρήσεις ρομαντικά. Δηλ.
Απο την μία οι καλοί και απο την άλλη οι κακοί. Τα
στρατεύματα ήταν καθαρά μισθοφορικά και όχι
ομοεθνή. Σε ένα στράτευμα τότε θα έβρισκε κανείς,
Έλληνες, Σλάβους, Τούρκους, Βλάχους, Αρβανίτες,
κτλ. και όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη της εποχής
όπου εμφανίζονταν αυτοί οι χωρικοί έπρεπε να
προσφέρουν τρόφιμα, νερό και πολλές φορές οι
στρατιώτες βίαζαν γυναίκες και κόρες των χωρικών
ενώ χωρικοί/αγρότες που αντιστέκονταν τους σκότωναν
επί τόπου και κατόπιν τούτου τους έκαιγαν τις καλύβες
και άρπαζαν το βιός τους. Χαρακτηριστικές εικόνες που
τις βλέπουμε ακόμη και σήμερα σε εμπόλεμες περιοχές.
Η περιοχή λοιπόν του Τσουκαλιού ήταν σημαντικό να
καταληφθεί γιατί ήταν πλούσια σε σιτηρά αλλά και
σε κτηνοτροφία. Έτσι λοιπόν Ο Καβάσιλας οχυρώθηκε
στους Ρωγούς και ο Κατακουζηνός θέλω να υποθέτω
εξ αιτίας της μορφολογίας του εδάφους ότι στρατοπέδευσε, όπως ό ίδιος γράφει
απέναντι από τον ποταμό δηλ. Στην περιοχή που σήμερα αποκαλείται
Μακρόνησος (στους ντόπιους περισσότερο γνωστή σαν ξηραντήριο) μεταξύ
Ρουμπά και Αγίου Σπυρίδωνα όπου βρίσκονταν το Κοτσιλοχώρι (Κοζιλοχώρι).
Σύμφωνα με τον Κατακουζηνό κατόπιν συνομιλιών ο Καβάσιλας παρέδωσε τούς
Ρωγούς στον Κατακουζηνό. Ο Καβάσιλας αργότερα, προφανώς γόνος της
βυζαντινής οικογένειας των Καβάσιλων, διέπρεψε στην Κων/πολη και έγινε
μέγας Κοντόσταυλος. Ο δε Βασιλίτζης, σύμφωνα με το γερμανό Βαλκανολόγο
Κahl πρέπει να ήταν σλαβικής καταγωγής πήρε και αυτός κάποια αξιώματα από
τον Κατακουζηνό. Και όπως είχε γράψει ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, όταν οι
πλούσιοι και οι δυνατοί εξασφαλίζουν τα δικά τους συμφέροντα ξεχνάνε τις
ιδεολογίες τους και τα πιστεύω τους.


Στα 1347 έπεσε παντού πανούκλα και όπως είναι φυσικό θα είχε πέσει και στην
περιοχή του Τσουκαλιού. Συνηθίζονταν οι υγιείς κάτοικοι των Πόλεων να
βγαίνουν έξω από την πόλη στην ύπαιθρο αλλά τις περισσότερες φορές έφερναν
μαζί τους και την ασθένεια. Έτσι λοιπόν αν η περιοχή είχε μολυνθεί όπως η
Άρτα και τα Ιωάννινα θα πρέπει να έχουμε ξανά μια μείωση πληθυσμού στην
περιοχή. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι άρχοντες να φροντίσουν να φέρουν
έποικους (τότε δεν έπαιζε ρόλο τι εθνικότητα ή φυλή είχε ο έποικος, αρκεί να
δούλευε τα χωράφια των αρχόντων. Ακόμη και σήμερα σε αυτό δεν έχει αλλάξει
κάτι. Φυσικό αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν να έρθουν νέοι κάτοικοι
στους οικισμούς. Αυτό το διάστημα όλοι οι λαοί που εισβάλουν στην περιοχή θα
πρέπει να είναι χριστιανοί, πράγμα που κάνει πιο εύκολη την διαμονή τους και
συμβίωση με τους παλιούς κατοίκους.
Εκεί που πήγαν να ηρεμήσουν τα πράγματα και να ανακουφιστούν απο τις
ταλαιπωρίες οι αγρότες εμφανίστηκαν οι Σέρβοι του Στέφανου Δουσάν. Κύριος
της Περιοχής θα γίνει έστω και τυπικά ο Συμεών Ουρέσης και με χρυσόβουλο
που υπάρχει, όπως μας πληροφορεί ο Vasō D.Psimoulē φαίνεται να είναι κύριος
των κτημάτων μεταξύ των σημερινών χωριών Ράχης, Βίγλας , Αγίου
Σπυρίδωνα ίσως και Πέτρας, γενικά, ότι άνηκε στην περιφέρεια των Ρωγών και
δεν άνηκε στην εκκλησία. Αντίθετα οι μονές της Κάτω Παναγίας και της
Ροδιάς κράτησαν τα κτήματα τους και τους εργάτες τους και φαίνεται να πήραν
και κάποια επιπλέον. Κατά την περίοδο της Σερβοκρατίας δεν φαίνεται να
άλλαξαν και πολλά. Καθομιλούμενη γλώσσα παρέμεινε η ελληνική ενώ κάποιοι
ιστορικοί υποθέτουν πώς πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν και τα σέρβικα σαν
επίσημη γλώσσα στην γραφειοκρατία. Στην συγκεκριμένη περιοχή δεν υπάρχει
μέχρις στιγμής όμως κάποια απόδειξη. Αυτό μπορούμε να το υποθέσουμε μόνο με
εικόνες, διηγήσεις και άλλες μαρτυρίες από όλη την επικράτεια του Δουσάν. Ο
ίδιος ο Ουρέσης πρέπει να κατείχε και την ελληνική μιας και κατάγονταν κατά
το ήμισυ από το γένος των Παλαιολόγων.
Μιας και ο ίδιος ο Ουρέσης-Παλαιολόγος δεν μπορούσε να κυβερνά όλους του
τόπους έδωσε την ευκαιρία σε αλβανούς φύλαρχους να δημιουργήσουν δικές τους
τοπαρχίες στην περιοχή. Την Άρτα και την περιοχή της και το Τσουκαλιό/Ροδιά
και τους Ρωγούς του κατέλαβε ο αλβανός Πέτρος Λιώσας (1359 -1374 επι
αυτού του θέματος Soustal, Ασωνίτης, Συγκέλλου, Βέϊκου, Ξενόπουλος ). Και
το 1374 ως το 1399 ο ο Γκίνης Μπούα Σπάτα. Η Συγκέλλου και ο Ασωνίτης
μας πληροφορούν, ότι ο Σπάτα είχε κλέψει άλογα από τους Τόκκους και τα
έκτρεφε στην Κορωνησία ενώ παράλληλα αυτό διαδόθηκε σε όλη την περιοχή
άρα και στην περιοχή Τσουκαλιού / Ροδιάς / Ρωγών.
Μέχρις στιγμής δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό αν υπήρξαν στην περιοχή του
Τσουκαλιού κάποιοι συγκεκριμένοι αρβανίτικοι εποικισμοί . Τουλάχιστον στην
συγκεκριμένη περιοχή δεν έχουν μείνει κάποια τοπωνύμια. Σύνορο των αλβανικών
πληθυσμών που κατέβαιναν aπο την περιοχή της Βαγενετίας (σημ. Θεσπρωτία)
πρέπει να ήτανε ο γουλάς και οικισμός στο σημερινό χωριό Στεφάνη προς την
Λάκκα και πιο πέρα στην Λάμαρη πρέπει να ήταν στο Κοζίλι, σύμφωνα με
πληροφορίες που αντλούμε από τον Απόκαυκο.

15ος αιώνας – Αρχή της καταστροφής των αλβανών τοπάρχων
Τα γεγονότα του 1399

Η τελευταία δεκαετία του 1390 στην περιοχή Τσουκαλιό/Ροδιά/Ρωγοί αλλά και
στην περιοχή της Άρτας ήταν γεμάτη περιπέτειες. Η πολιτική αστάθεια των
Αλβανών τοπαρχών, οι συνεχείς εμφανίσεις των πειρατών, δουλεμπόρων αλλά
και ντόπιων ληστών δυσκόλευαν ακόμη περισσότερο τη ζωή των αγροτών. Το
1399 πέθανε ο Γκίνης Σπάτα και έτσι άρχισε μια διαμάχη των διαδόχων του. Ο
Σγούρος Σπάτα κατέλαβε την Άρτα και Ρωγούς με όλη την γύρω περιοχή ενώ ο
άλλος ανιψιός του Γκίνη Μπούα Σπάτα ο Μουρίκης Μπούα Σπάτα κατέλαβε το
Αγγελόκαστρο. Ο Σγούρος μάζεψε στρατό και βάδισε εναντίων του
Αγγελόκαστρου ενώ πηγές της εποχής αφήνουν να εννοηθεί, πώς η περιοχή δεν
ήταν καλά οχυρωμένη καθότι η πειρατεία βρήκε έδαφος και αλώνιζε. Σύμφωνα
με πληροφορίες που αντλούμε από το χρονικό της συμμαχίας του Τάραντα,
φεύγοντας ο Σγούρος από την Άρτα εμφανίστηκε τότε μια τυχοδιωκτική μορφή
στην Άρτα, κάποιος Μπογκόης, σύμφωνα με το χρονικό της συμμαχίας του
Τάραντα στα Αλβανικά πρέπει να αποκαλούνταν Vonko=Βόνκο ( Βονκόης /
Βογκόης =>Μπογκόης). Λίγα είναι γνωστά για αυτόν. Διάβαζα κάπου ότι
πρόκειται για βλάχο από δεν Αβδέλλα της Πίνδου. Ο ίδιος όμως αποκαλούνταν
Σερβοαλβανοτοβουλγαροβλάχος. Δεν αποκάλεσε ποτέ τον εαυτό του Ρωμιό, που
μας αφήνει να καταλάβουμε και την κοινωνική θέση που είχαν οι Έλληνες
(κατά την συνηθισμένη της εποχής “Ρωμιοί” ) της εποχής εκείνης. Εικάζεται,
ότι ο Μπογκόης χρησιμοποιούσε αυτόν τον όρο για να πάρει μαζί του τους
σερβοαλβανούς προεστούς. Ο Μπογκόης λοιπόν αφού βρήκε την ευκαιρία που
έλειπε ο Σγουρός Μπούα Σπάτα και η Άρτα δεν είχε στρατιώτες να αμυνθεί την
κατέλαβε. Έτσι λοιπόν ο Μπογκόης μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα έγινε
κύριος της περιοχής της Άρτας, της περιοχής Τσουκαλιού /Ροδιάς/Ρωγών και
μάλλον πρέπει να πήρε και το Θωμόκαστρο. Οι λίγες πηγές που υπάρχουν για
τον Μπογκόη λένε, πως κυβέρνησε τυραννικά και με μεγάλη απληστία. Έτσι θα
πρέπει να εξηγείται το γεγονός, ότι ο λαός ξεσηκώθηκε και τους κατάσφαξαν.Για τον ίδιο τον Μπογκόη δεν γνωρίζει κανείς τι έγινε.Υποθέτουν όμως.Πληροφορία που μας δίνει κάποιος αλβανός για την Λίγκα του Τάραντα και αν αυτή αληθεύει, ότι κάηκε καθότι η οικία του
βρέθηκε αποτεφρωμένη.
Εν τω μεταξύ ο Μουρίκης Μπούα Σπάτα με την βοήθεια συμμαχικών δυνάμεων
οι οποίες αποβιβάστηκαν στον Αμβρακικό κόλπο στην Κόπραινα έφτασαν στην
Άρτα. Οι Αρτινοί τους άνοιξαν τις πύλες και ο Μουρίκης Σπάτα Μπούα έγινε
τώρα ο νέος κύριος της περιοχής Άρτας και Ρωγών. Ο Σγουρός Μπούα
αποσύρθηκε στο Αγγελόκαστρο.

Οι εξελίξεις στα Γιάννενα

Ας δούμε όμως τι γίνεται στα Γιάννενα και τι αποτέλεσμα θα έχουν οι πολιτικές
εξελίξεις στην περιοχή της Άρτας, Ρωγών και στην υπόλοιπη Ήπειρο.
Στα Γιαννενα είχε έλθει στην εξουσία ο Εσάου Μπουονντελμόντι (Esau de
Buondelmonti). Αλλά για να καταλάβουμε τις πολιτικές εξελίξεις στην Περιοχή
του Τσουκαλιού/Ροδιας/Ρωγών πρέπει να κάνουμε μια αναφορά πρώτα στη ζωή
του Εσάου (αποκαλούνταν απο τους ντόπιους Ιζάου)
Ο Εσάου ήταν γιος ευγενούς από την Φλωρεντία και αδελφός της Μαγδαληνής
Μπουοντελμόντι, χήρας του Λεονάρδου Τόκκου της Κεφαλονιάς. Ήρθε στην
Ελλάδα ως τυχοδιώκτης και μισθοφόρος, όμως το 1379 αιχμαλωτίστηκε από τον
Δεσπότη Θωμά Β΄ Πρελούμπο, μετά από συμπλοκή. Μετά από αρκετά χρόνια
αιχμαλωσίας ο Ησαύ διαδέχτηκε τον Θωμά, αφού παντρεύτηκε την χήρα του
Μαρία Αγγελίνα Δούκαινα Παλαιολογίνα, τον Φεβρουάριο του 1385. Ανακάλεσε
πολλές από τις τυραννικές ρυθμίσεις του Θωμά Β΄: ανακάλεσε τον εξορισμένο
μητροπολίτη Ματθαίο, επέστρεψε όλη την εκκλησιαστική περιουσία στην
Μητρόπολη, άδειασε τις φυλακές και μείωσε τους φόρους. Ο ίδιος προσπαθούσε
να επιλύσει με ειρηνικό τρόπο προβλήματα με γειτονικούς λαούς και κράτη, όπως
με διάφορα αλβανικά φύλα αλλά ιδιαίτερα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το
1386 βυζαντινή πρεσβεία του απένειμε επίσημα το αξίωμα του Δεσπότη, μολονότι
ήταν κάτι εντελώς τυπικό και δεν σήμαινε κάποια μορφή υποτέλειας, ήταν όμως
κάτι που ανέβασε ιδιαίτερα το κύρος του. Παρ' όλα αυτά, το
1385 δεν κατόρθωσε να πείσει τα αλβανικά φύλα να δεχτούν
κάποια ειρηνική λύση. Οι Αλβανοί επιτέθηκαν στα Ιωάννινα,
όμως η επίθεση αποκρούστηκε. Ο Ησαύ προσέγγισε και
συμμάχησε με τους Οθωμανούς του σουλτάνου Μουράτ Α',
κάτι που ενίσχυσε την θέση του στις συγκρούσεις κατά των
Αλβανών. Όταν επέστρεψε μετά από 14 μήνες (1399-1400)
παραμονής στην αυλή του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ
Α', υποστηρίχθηκε από τους Τούρκους και πέτυχε σημαντικές
νίκες κατά των Αλβανών. Τον Ιανουάριο του 1396
παντρεύτηκε μια κόρη Αλβανού φύλαρχου (Ειρήνη) και επιτεύχθηκε έτσι
προσωρινά ειρήνη. Το 1399 εξεστράτευσε εναντίον κάποιου Αλβανού φύλαρχου
που κατείχε τότε το Αργυρόκαστρο, του Ιωάννη Ζενεβέση. Όμως αιχμαλωτίστηκε
και κρατήθηκε επί 15 μήνες, μέχρι να του δοθούν οι απαραίτητες εκτάσεις και τα
απαραίτητα χρηματικά ποσά ως λύτρα από τους τραπεζίτες συγγενείς του Ησαύ
στην Ιταλία. Μετά την απελευθέρωσή του επανήλθε στα Ιωάννινα το 1400 και
κυβέρνησε το Δεσποτάτο ειρηνικά μέχρι το θάνατό του στις 6 Φεβρουαρίου 1411.
Όπως λοιπόν είδαμε ο Εσάου συνδέονταν συγγενικά με του άρχοντες δούκες της
Κεφαλλονιάς, Ζακύνθου και Λευκάδας του Ιταλούς Τόκκους (Tocci). Οι Τόκκοι
αρπάζοντας την ευκαιρία του θανάτου του Εσάου Μπουονντελμόντι θα εισβάλουν
στην Ήπειρο και θα είναι οι τελευταίοι Δεσπότες.

1416 – 1449 - Οι Τόκκοι

Με την ευκαιρία του θανάτου του Εσάου ο Αλβανός Γιακούμπ Σπάτα (είχε
ασπαστεί το Ισλάμ) θέλησε ο ίδιος να γίνει κύριος των Ιωαννίνων, Ο Μουρίκης
να κυβερνήσει την Άρτα και ο Μερκεζάνο (ετεροθαλής αδελφός του Μουρίκη)
τους Ρωγούς. Πριν ακόμη αναφερθώ στους Τόκκους θα κάνω μια μικρή αναφορά
στην περιοχή Τσουκαλιού/Ροδιάς/ Ρωγών. Στα 1411 φαίνεται ότι διοικητής της συγκεκριμένης
περιοχής είναι ο Αλβανός Κάρλο Μερκεζάνο (Carlo Marchesano). Αυτή την χρονιά
παντρεύτηκε την εξώγαμη κόρη του Κάρολου
Τόκκου του Α' . Ο γάμος έγινε με λαμπρή τελετή στους Ρωγούς. (πληρ. ASV Carlo
Marchesano). Ο Κάρολος Α΄Τόκκος, σύμφωνα με την εργασία της Ζαχαριάδου για το Δουκάτο των
Τόκκων, είχε ήδη καταλάβει μέσα στο γενικό χάος των κρατιδίων και τοπαρχιών που
επικρατούσε στην Βαλκανική, ότι η ανερχόμενη δύναμη ήταν Οι Οθωμανοί. Ο Kάρολος Α΄για
να λύσει κάποιες προσωπικές οικογενειακές και κληρονομικές διαφορές που είχε
στην Πελοπόννησο έκλεισε συμφωνία με τους Οθωμανούς και μάλιστα
ενισχύθηκε από τον Εβρενόζ πασά τον κατακτητή της βαλκανικής. Για να
ευχαριστήσει τον Σουλτάνο έστειλε τον αδερφό του Λεονάρδο στην
Ανδριανούπολη στον Σουλτάνο Βαγιαζίτ τον Α΄ τον λεγόμενο yilderim
(Αστραπή) με δώρα, άφθονο ασήμι και 20 από τα περίφημα άλογα του. Οι
Τόκκοι όπως προανέφερα φημίζονταν για τα άλογα τους. Όταν οι Οθωμανοί
εξεστράτευσαν να καταστρέψουν το Εξαμίλι στον Ισθμό ο Κάρολος έστειλε
ενισχύσεις στους Οθωμανούς. Τώρα όμως στα 1411 χρειάζονταν την βοήθεια
των Οθωμανών να γίνει κύριος των Ιωαννίνων. Πράγμα που επιτεύχθηκε. Ο
φρούραρχος των Βομπλιανών (σημ. Καστρί αρχ. Ορράον) έστησε παγίδα στου
Μουρίκη, τον συνέλαβε και τον Παρέδωσε στον Κάρολο που είχε καταλάβει την
Άρτα. Ο Μουρίκης εκτελέστηκε στα 1414 ! Τον
διαδέχτηκε ο Γιακούμπ Σπάτα. Ο Γιακούμπ Σπάτα
(το αρχικό του ήταν Ιάκωβος Σπάτα) είναι ο πρώτος
μουσουλμάνος ηγεμόνας της Άρτας και της περιοχής.
Οι Ρωγοί φαίνεται να παραδόθηκαν ή να κράτησαν
κάποια ουδέτερη στάση χωρίς καμιά πολιτική αλλαγή
μιας και ο Αλβανός ηγεμόνας Μερκεζάνο ήταν
γαμπρός του Καρόλου.
Στα 1416 ο Κάρολος κατέλαβε την Άρτα και στις
01.10.1416 εκτέλεσε τον Γιακούμπ Σπάτα. Με τον
Γιακούμπ Σπάτα τελειώνει και η δυναστεία των
Σπάτα στην Ήπειρο. Την ίδια χρονιά οι Ρωγοί
ξεσηκώθηκαν εναντίον του Καρόλου και ο Λεονάρδος
Τόκκος, αδερφός του Καρόλου,του οποίου ήταν φέουδο
η Άρτα και η περιοχή της, έφτασε με στρατό από την Άρτα και πολιόρκησε
τους Ρωγούς. Σύμφωνα με την Κουτσοτόλη στην εργασία της για το
Θωμόκαστρο ο ίδιος ο Λεονάρδος βρίσκονταν στην Λευκάδα, όπου και δέχτηκε
την υποταγή των Ρωγών. Και εδώ υποθέτω ότι ο στρατός αναγκαστικά αρχικά
πριν διαβεί την γέφυρα πρέπει να στρατοπέδευσε στο Κοζιλοχώρι (Κοτσιλοχώρι).
Ένα συμπτωματικό γεγονός έδωσε το τέλος της πολιορκίας και της κατάληψης.
Οι Πολιορκημένοι πρέπει να ήρθαν σε άσχημη κατάσταση έτσι που μετέφεραν
τα οστά του αγίου Λουκά και τι σκήπτρο του πάνω στα τείχη. Όμως τους έπεσε
το σκήπτρο και τον πήραν οι πολιορκητές. Οι Ρώγιοι το έλαβαν αυτό σαν σημάδι
για την πτώση του φρουρίου και παραδόθηκαν. Η Κουτσοτόλη στην μελέτη της
για το Θωμόκαστρο μας λέει ότι ο Μαρκεζάνο αντί να υπερασπιστεί το φρούριο
προσπάθησε να δραπετεύσει μέσω θαλάσσης για την Πάργα αλλά τον πιάσανε
και τον στείλανε στην Κεφαλλονιά, η οποία ήταν πατρογονική έδρα του
Καρόλου. Διάβαζα κάποτε, ότι στην Mamfredonia της Ιταλίας υπάρχει ένα
γραπτό του 15ου αιώνα, όπου κάποιος αναφέρεται σαν πρώην άρχοντας των
Ρωγών και ότι ακόμη είχε ακόμη εκεί κτήματα από την σύζυγο του. Αν αυτό
αληθεύει, όντως στον Ρουμπά (Ουρμπά κατα το τοπικό ιδίωμα) απέναντι από
τους Ρωγούς μεταξύ Αγ. Σπυρίδωνα και πέτρας ήταν κάποια κτήματα που μέχρι
τις μέρες μας έφτασαν με την ονομασία “της κυρά”ς. Επίσης όπως έχω γράψει
στην Ανθολογία ιστορικών στοιχείων για τον Άγιο Σπυρίδωνα Άρτας, στον Άγιο
Σπυρίδωνα Άρτας υπάρχει το τοπωνύμιο Λέρα (εύφορα κοινοτικά αγροτεμάχια )
που ενδεχομένως να προέρχεται λιγότερο από το “ολερός” = βρώμα και
περισσότερο υποθέτω από το λατινικό L' era = της κυράς.
Ο Κάρολος και οι διάδοχοι του θα διώξουν από την περιοχή της Άρτας και
Ρωγών τους Αλβανούς, Σέρβους και Βλάχους και για τουλάχιστον 30 Χρόνια θα
υπάρχει μια τελευταία πολιτική, οικονομική σταθερότητα στην περιοχή. Εδώ
αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Κάρολος Α΄ Τόκκος έδιωξε τους Αλβανούς από την
περιοχή για να έχει ησυχία. Αντίθετα στην Λευκάδα, όπου υπήρχε έλλειψη
πληθυσμού εκεί πάλι έφερε Αλβανούς έποικους. Ο Κάρολος ακολούθησε την
πολιτική του ανταγωνισμού των φατριών. Ενώ οι Μπούα Σπάτα είχαν
Αλβανούς του νότου ο Κάρολος για να είναι σίγουρος χρησιμοποίησε του
Γκέκηδες του βορά. Οι Τόκκοι προκειμένου να ενισχύσουν το εμπόριο στην Άρτα
και την ευρύτερη περιοχή , όπως μας αναφέρει το χρονικό των Τόκκων, έδωσαν
μεγάλη βάση στο οδικό δίκτυο ενώ ενίσχυσαν την εκκλησία της περιοχής
δίνοντας κάποια κτήματα και ενίσχυσαν τα κάστρα. Οι Τόκκοι έδωσαν
μεγαλύτερη βάση στους Έλληνες προκρίτους, τους λεγόμενους Βαλιόσι
(Valiosi). Την διοίκηση προφανώς του Τσουκαλιού/Ροδιάς αυτήν την περίοδο
πρέπει να την είχε ο Λεονάρδος, ο αδερφός του Δεσπότη.

15ος αιώνας / Ο πλούτος της περιοχής

Σύμφωνα με την Ζαχαριάδου και άλλους οι Τόκκοι δαπάνησαν αρκετά για την
άμυνα της περιοχής. Ο πλούτος της περιοχής σε σιτηρά, ιχθυοτροφεία, ξυλεία,
κερί, δέρματα και παστό κρέας έφερναν και τον
σχετικό πλούτο. Γενικά γνωρίζουμε ότι η περιοχή
του Τσουκαλιού/Ροδιάς/Ρωγών αυτή την περίοδο
εκτός από την καλλιέργεια σε δημητριακά οι
κάτοικοι της ασχολούνται με την εκτροφή
αιγοπροβάτων, χοίρων και βοδιών. Τα δέρματα
και το παστό κρέας φεύγει στις αγορές της Άρτας
αλλά και στο εμπόριο της Σαλαώρας
(Σαλαγορά). Οι Αλυκές φέρνουν επίσης πλούτη
στην περιοχή. Ο οικισμός στην Στεφάνη καθώς
και οι Ρωγοί θα πρέπει να εκμεταλλεύονταν το
άφθονο βελανίδι και την ξυλεία και να κάναν
εξαγωγή προς άλλες χώρες. Τα λεγόμενα βιβάρια
και τις αλυκές τα εκμεταλλεύονταν η εκκλησία
και οι τοπάρχες με τρόπο άμεσο ή έμμεσο δηλ. τα
εκμίσθωναν σε ιδιώτες. Η Συγκέλλου και ο Ασωνίτης μας λένε, ότι προφανώς ο
Κάρολος έλεγχε και το μονοπώλιο με το αυγοτάραχο. Για τα ιχθυοτροφεία έκανε
λόγο και ο Κυριάκος ο Αγκωνίτης όταν ήρθε στην Ήπειρο. Ο Κυριάκος
επισκέφτηκε την Κορωνησία (Καρακονήσιον) όπου βγήκε με τον Κάρολο για
κυνήγι αλλά κάπου τα μπέρδεψε στα γραπτά του γιατί μας λέει πώς η
Κορωνησία βρίσκεται στο στόμα του Αράχθου. Επίσης ο Κυριάκος έφτασε και
στους Ρωγούς την ημέρα που απεβίωσε ο Κάρολος , όπου μας δίνει την
πληροφορία, ότι υπήρχε ναός με το λείψανο του Αγίου Λουκά, της κάρας της
Αγίας Άννας και το πόδι του Αγίου Χρυσόστομου. Κάποιοι αναλυτές είχαν
θεωρήσει ότι οι διηγήσεις του Κυριάκου δεν ήταν και τόσο αληθινές. Αλλά
σήμερα μιας και έχουμε και πληροφορίες για τον Μαρκεζάνο φαίνεται ότι αυτά
που έγραψε ο Κυριάκος δεν ήταν προϊόν φαντασίας. Ο Κυριάκος μας λέει ότι η
αλιεία διεξάγονταν με αγκίστρια και δίχτυα. Στις μέρες μας έφτασαν και οι
βαλκοί. Επίσης αποκαλεί την περιοχή γύρω από την Κορωνησία
ι χ θ υ ο β ρ ι θ ή. Η τεχνική για τα διβάρια ή βιβάρια δεν άλλαξε και πολύ σε
σύγκριση την περίοδο εκείνη. Με καλάμια φράζονταν τα βιβάρια και τότε και
σήμερα. Με τα στοιχεία που έχουμε λοιπόν μπορούμε να φανταστούμε, ότι οι
οικιστικές θέσεις της Ράχης, Αγίας Κυριακής (Καλόβατος / Μπλίσκα), Αγίου
Σπυρίδωνα, Πέτρας και αν υπήρχε και κάποια οικιστική θέση στο Πολύδροσο
ήταν καθαρά γεωργικές ενώ Κορωνησία, Βίγλα, Στρογγυλή, Σαλαώρα ήταν
κτηνοτροφικοί, αλιευτικοί και λιγότερο γεωργικοί οικισμοί , Οι Ρωγοί εμπορικός
σταθμός και στην Στεφάνη , όπως και στους Ρωγούς θα πρέπει να
καλλιεργούνταν άμπελοι. Για την Στεφάνη υπάρχει αναφορά από περιηγητές του
19ου αιώνα για τους αμπελώνες. Ότι υπήρχαν ήδη από τον 13ο αιώνα
αμπελώνες στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας υπάρχει και πάλι η μαρτυρία του
Ιωάννη Απόκαυκου στα 1224 όπου διαμαρτύρεται κάποιος εργάτης ότι το
αφεντικό του παρενόχλησε κάποια εργάτρια για την σαρκική του απόλαυση.
Πιστεύω ότι ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η εκτροφή χοίρων, η οποία έχει φτάσει
μέχρι τις μέρες μας. Οι ντόπιοι είχαν εφεύρει ένα σύστημα οικολογικής εκτροφής.
Μεγάλωναν του χοίρους ελεύθερα μέσα στο βάλτο σαν άγριους. Οι χοίροι
έπαιρναν ένα μαύρο χρώμα και όταν έφτανε ο καιρός τους σκότωναν. Στην
περιοχή του Τσουκαλιού/Ροδιάς αυτό έφτασε στα χωριά Βίγλα, Αγ. Σπυρίδωνα
ίσως και Στρογγυλή και Πολύδροσο μέχρι πριν το β' Π.Π. Αργότερα τον 19ο
αιώνα ο Πρωσσοεβραίος πράκτορας του Μέτερνιχ ο Μπαρτόλντυ (Jakob
Salomon Bartholdy) έφτασε εδώ έκανε αναφορά πάνω στο θέμα αυτό. Πολλές
φορές οι χοίροι σμίγανε με αγριόχοιρους και έτσι είχε διμηουργηθεί μια νέα
ράτσα. Μεγάλο πλήγμα για τις αγροτικές καλλιέργειες ήταν οι στρατιωτικές-
πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή , οι οποίοι διεξάγονταν όπως μας λέει η
Συγκέλλου κατά την εποχή της συγκομιδής.
Η άφθονη αυτή κτηνοτροφία προωθούνταν στην αγορά μέσω του μ π ο ρ ι ο ύ
της Άρτας. Εκεί ήταν οι Μακελάριδες, αγοραστές και βυρσοδέψες. Στους
Ρωγούς θα υπήρχαν και εκεί κάποιοι τεχνίτες και έμποροι για τις ανάγκες της
περιοχής. Δεν μας είναι όμως γνωστό αν υπήρχε και εκεί μποριό όπως στην
Άρτα και στην Βόνιτσα. Στις εξαγωγές της περιοχής επίσης ήταν το
επεξεργασμένο μαλλί, νήματα και λινάρι, πράγμα που αναγκαστικά μας δείχνει,
ότι κάπου υπήρχαν κάποιες βιοτεχνίες. Στην περιοχή του
Τσουκαλιού/Ροδιάς/Ρωγών κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνεται στους Ρωγούς
και λιγότερου στους όμορους αγροτικούς οικισμούς.
Επίσης η απασχόληση με την υλοτομία στην περιοχή σε σχέση με την
ναυπηγική μας δίνει την εικόνα, ότι θα έπρεπε να υπάρχουν αντίστοιχα
επαγγέλματα. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες ότι κατασκευάζονταν πλοία αλλά
σίγουρα θα γίνονταν κάποιες επιδιορθώσεις. Έτσι κάπου στην Σαλαώρα ή
Κορωνησία θα πρέπει να υπήρχαν μικροκατασκευαστές όπως και στους Ρωγούς
μιας και εδώ έφταναν κάποια καΐκια. Όπως προανέφερα αγκυροβόλια στους
Ρωγούς μέχρι τον 19ο αιώνα ήταν στον σημερινό Άγιο Σπυρίδωνα, στην Πέτρα
και προφανώς στην νοτιοανατιολική πλευρά των Ρωγών απέναντι από τον
Ρουμπά. Στην Πέτρα ήταν μέχρι το 1950.
Από την άλλη πλευρά η ενδοχώρα προμήθευε την περιοχή με κερί και μέλι ενώ
από την Βενετία και την Ραγούζα έφταναν υφάσματα, τα οποία αντάλλαζαν με
δέρματα από την περιοχή.
Φυσικά δεν πρέπει να είμαστε ρομαντικοί και να πιστεύουμε ότι για τις αγρότες
της περιοχής, βιοτέχνες κτλ. τα πράγματα ήταν απλά. Αντίθετα ο φόρος της
δεκάτης, οι συνεχώς μεγαλύτερες απαιτήσεις των γαιοκτημόνων και οι επιδημίες
έφερναν συνεχώς τους πληθυσμούς της περιοχής σε αγανάκτηση. Παρόλα ταύτα
μεγάλες ανακατατάξεις δεν φαίνονται πουθενά γραμμένες.

15ος αιώνας - Απο τον Θάνατο του Κάρολου Τόκκου του Α' ως την
ενσωμάτωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Ο Κάρολος πέθανε στα 1429 επίσημα άκληρος. Είχε όμως αρκετά νόθα παιδιά
και κόρες. Ήδη είδαμε ότι η μία νόθα κόρη του είχε παντρευτεί τον αλβανό
Κάρλο Μαρκεζάνο (Carlo Marchesano) ενώ μια δεύτερη είχε παντρευτεί τον
Τούρκο γιο του σουλτάνου Βαγιαζίτ, Μουσά Τσελεμπί (Musa Celembi). Μετά
τον θάνατο του Μουσά παντρεύτηκε τον Χάμζα ,αδερφό των οθωμανικών
ακριτικών φρουρών του Uc-beği Paşa-Yiğit των Σκοπίων. Άλλοι γιοί του
Καρόλου βρίσκονταν στα Γιάννενα, οι οποίοι θα παίξουν σημαντικό ρόλο για την
κατάληψη/ενσωμάτωση της Ηπείρου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η
γυναίκα του Κάρολου Francesca Acciaiuoli έφυγε στην Λευκάδα όπου
καταγγέλλοντας τις δοσοληψίες των Τόκκων με τους Οθωμανούς στην Βενετία
έκλεισε συμφωνία με την Γερουσία της Βενετίας να τους παραδώσει το φρούριο
της Αγίας Μαύρας με αντάλλαγμα μια ετήσια σύνταξη , έτσι που να μπορεί να
ζήσει άνετα και το δικαίωμα να εγκατασταθεί στην Βενετία. Πράγμα που έγινε.
Μέσα στην όλη αναμπουμπούλα που επικρατούσε η οικογένεια των Τόκκων
έκρινε σαν διάδοχο του Κάρολου τον γιο του αδερφού του Καρόλου Λεονάρδου (ο
Λεονάρδος είναι αυτός που είχε πολιορκήσει και καταλάβει τους Ρωγούς το
1416). Αυτός, ο γιός του Λεονάρδου ονομάζονταν και αυτός Κάρολος και πήρε
τον τίτλο του Δεσπότη σαν Κάρολος β΄. Ο Κάρολος β' ήρθε σε σύγκρουση με
τους νόθους γιους του θείου του οι οποίοι επέμεναν ότι έχουν δικαιώματα στις
κτήσεις του πατέρα τους. Αυτοί κατέφυγαν τότε στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο
για να βρούν μια λύση αλλά αυτή η προσπάθεια δεν απέδωσε. Τότε ένας από
αυτούς ο Μέμνωνας κατέφυγε στην αυλή του Σουλτάνου Μουράτ. Σε αντίθεση
με τον θείο του Κάρολο τον α΄ ο Κάρολος β ΄φαίνεται να μην τα πήγαινε
ιδιαίτερα καλά με τους Οθωμανούς , οι οποίοι τον φυλάκισαν και τον άφησαν
ελεύθερο με λύτρα. Με βάση την Ζαχαριάδου για το Δουκάτο των Τόκκων θα
πρέπει να συμπεράνουμε, ότι ο Κάρολος β΄ είχε και αυτός μια εξώγαμη κόρη η
οποία επικοινώνησε με τους ιππότες της Ρόδου και τον πάπα προκειμένου να
βρεθούν χρήματα για την απελευθέρωση του Καρόλου. Ο Σουλτάνος έστειλε τον
Καρά Σινάν Πασά στον Κάρολο ο οποίος τον υποχρέωσε να υπογράψει
ταπεινωτική συνθήκη να πληρώνει 500 δουκάτο ετήσιο φόρο στον σουλτάνο, να
του παραδώσει τα Γιάννενα και να πληρώνει 500 δουκάτο σε κάθε νεοδιοριζόμενο
πασά των Ιωαννίνων 500 δουκάτα. Εκείνες τις μέρες είχε συμβεί κάτι που ίσως
δεν γνώριζε ο Κάρολος. το 1430 μ.Χ. Υπεγράφη μεταξύ του Καρά Σινάν πασά
και 14 χωριών του Ζαγορίου τα οποία είχαν απελπιστεί προφανώς από τις
συνεχείς επιθέσεις των Αλβανών αλλά και τις φορολογίες των Τόκκων καθώς
και τις εσωτερικές έριδες της οικογένειας των Τόκκων και ζήτησαν αυτονομία,
αυτοδιοίκηση και πλήρη ατέλεια. Ο Καρά Σινάν πασάς θεώρησε την αυθόρμητη
αυτή υποταγή των 14 χωριών πολύ καθοριστική για την παράδοση του φρουρίου
των Ιωαννίνων. Κατάλαβε, ότι για να ελέγχουν οι Οθωμανοί το Ζαγόρι έπρεπε
να έχουν στα χέρια τους τα Γιάννενα. Παραχώρησε λοιπόν αυτονομία και
αυτοδιοίκηση στα χωριά αυτά και αντί φόρων τα χωριά υποχρεούνταν να
στέλνουν κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη έναν ορισμένο αριθμό ανδρών
ανάλογα με τον πληθυσμό του κάθε χωριού για διάστημα 50 ημερών που θα
υπηρετούν ως ιπποκόμοι στα ιπποστάσια του Σουλτάνου (Βοϊνάκ = ιπποκόμος και
βοϊνίκηδες = στρατεύσιμοι). Πολλοί βοϊνίκηδες όταν τελείωνε η θητεία τους
εγκαθίσταντο στην Κωνσταντινούπολη και καλούσαν εκεί και τους συγγενείς
τους, όπου αργότερα απλώθηκαν στην Βλαχία, Ρωσία, Μικρά Ασία, Σερβία,
Αυστρία, Βεσσαραβία και αλλού, όπου πρόκοψαν και έκαναν μεγάλη περιουσία.
Ο θεσμός αυτός κράτησε ως το 1670, οπότε τα χωριά του Ζαγορίου κατάφεραν
αντί στρατευσίμων ανδρών να πληρώνουν φόρους. Έτσι σύμφωνα με τον Π.
Αραβαντινό στην Χρονογραφία της Ηπείρου (Β' 1856, σ.34) το Κουκούλι
έστελνε 7 στρατεύσιμους και αργότερα κατέβαλλε χρηματικό ποσόν 400 άσπρα
Έτσι λοιπόν το 1431 έφτασε ο Σινάν Πασάς στα Γιάννενα που στον περίφημο
ορισμό πρός τον Καπετάν Στρατηγόπουλο και τους Αρχόντες του κάνει λόγο “
ήρθα να καταλάβω τα μέρη του Δούκα..” που δείχνει ότι τα Γιάννενα είχαν
περάσει νομικά θα λέγαμε στην κατοχή των Οθωμανών. Επίσης προέτρεψε τους
Γιαννιώτες να μην δώσουν βάση στους Βενετούς και φέρουν αντίσταση γιατί
τότε θα τους καταστρέψει όπως κατέστρεψε και την Θεσσαλονίκη. Η
Ζαχαριάδου μας λέει, ότι ένας από αυτούς που συνέβαλαν σε αυτόν τον ορισμό
ήταν και ο Μέμνων Τόκκος, ο νόθος γιος του Κάρολου α΄, ο οποίος είχε
εξισλαμιστεί. Ο Μέμνων διορίστηκε μετά Σαντζάκ Μπέης (Sancak Beg) που
σημαίνει σημαιοφόρος κάτι σαν νομάρχης. Η Ζαχαριάδου μας αναφέρει, ότι και
άλλοι Τόκκοι σύμφωνα με το ρεύμα της εποχής εξισλαμίστηκαν προκειμένου να
εξασφαλίσουν τις περιουσίες τους. Ενώ αυτά συμβαίνουν στα Γιάννενα
Κάρολος β΄ Τόκκος εφόσον ξαναβρέθηκε ελεύθερος αισθάνθηκε τώρα πιο έντονα
τον κίνδυνο των Οθωμανών οι οποίοι σε λίγο θα εισβάλουν και στις κτήσεις του
στην Ακαρνανία τις οποίες ονόμαζαν ήδη από την εποχή του Καρόλου α΄ Τόκκου “Κάρλελι” ! Υπό τον όρο Κάρλελι αρχικά οι Οθωμανοί περιλάμβαναν και την Άρτα και Ρωγούς και Θωμόκαστρο
(Ρινιάσα), γενικά όλες τις κτήσεις του Καρόλου. Αργότερα ο όρος θα μείνει μόνο
για την Ακαρνανία. Έγγραφα από την Ραγούζα (σηm. Dubrovnik) όπως μας
μαρτυρούν, ο Peter Soustal, η Συγκέλλου και ο Ασωνίτης ο Κάρολος φαίνεται
να παρήγγειλε πολεμικά πλοία και κανόνια στη Ραγούζα. Ωστόσο οι πολιτικές
αλλαγές φαίνεται να μην είχαν ιδιαίτερες αλλαγές στο εμπόριο της Άρτας και
στα λιμάνια της Κόπραινας και Σαλαγοράς. Αυτή την εποχή μάλιστα ο
Κάρολος είχε νοικιάσει τις αλυκές σε Κερκυραίους
Όσον αφορά τους κατοίκους των οικισμών γύρω από το Τσουκαλιό, Ροδιά και
Ρωγούς για αυτούς δεν άλλαξε τίποτα. Η ζωή συνεχίζονταν στον ίδιο ρυθμό.
Όταν ο Μουράτ Β΄ απεφάσισε να εκδιώξει όλους τους εναπομείναντες ηγεμόνες
Λατίνους και Έλληνες εισέβαλε στην Πελοπόννησο και προξένησε μεγάλες
ζημιές στην Ακαρνανία. Φοβούμενος ο Κάρολος την προέλαση του Σουλτάνου
επήγε στην Ιταλία για να ζητήσει βοήθεια αλλά πέθανε εκεί τον Οκτώβριο του
1448. Διάδοχος του έγινε ο γιος του Λεονάρδος ο γ΄ Τόκκος. Ο Λεονάρδος ήταν
ακόμη ανήλικος και την εξουσία την είχε η μητέρα του Ραμοντίνα
Βεντιμίλια(Ramondina Ventimiglia) Οι Αρτινοί πρόκριτοι, (από την περίοδο
των Τόκκων οι Έλληνες ήταν αυτοί πού είχαν το πάνω χέρι), βρισκόμενοι
ανάμεσα σε ανατολή και δύση ( φυσικά μεγάλο ρόλο έπαιζε η εκκλησία)
επέλεξαν τους Οθωμανούς. Οι επαφές με Εφτανησιώτες και Γιαννιώτες τους
άφηναν να καταλάβουν πως περισσότερα θα κέρδιζαν με τους Οθωμανούς παρά
με τους Βενετσιάνους. Έτσι λοιπόν έστειλαν μια αντιπροσωπεία στην
Θεσσαλονίκη με επικεφαλής τον πρόκριτο Δημήτριο Χαϊκάλη που
διαπραγματεύτηκε την προσχώρηση της Άρτας στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Παρουσιάζω μέρος απο την συμφωνία της προσχώρησης / παράδοσης της Άρτας
στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως το έγραψε ο μητροπολίτης Σεραφείμ
Ξενόπουλος του Βυζαντίου στα 1884.
                  1.α) Κεφαλικός φόρος για κάθε άτομο ηλικίας άνω των 7 ετών το πολύ μέχρι 10
                         δράμια ασήμι.
                  1.β) Η πόλις της Άρτας εξαιρείται του φόρου της δεκάτης
                  1.γ) Η πόλις της Άρτας θα πλήρωνε ένα ετήσιο ποσό στην κυβέρνηση 48000
γροσίων (πρφ. Ακτσαδες - άσπρα) από τα οποία η κυβέρνηση θα δόριζε 1000
στην σχολή της Άρτας και 1000 στο ιατρείο.
1.δ)Χωρικοί που ήταν εξαρτημένοι από γαιοκτήμονες θα πλήρωναν σε αυτούς
                      α) το φόρο της δεκάτης
                      β) 5 λεπτά για το προβατονόμιο
                  2. Οι Αρτινοί θα έχουν όλες τις θρησκευτικές τους ελευθερίες και θα τελούν
                       τις κηδείες τους με τις σχετικές ιερατικές πομπές
                  3. α. Οι Αρτινοί θα έχουν το δικαίωμα του ελεύθερου κυνηγιού καθώς και να
                       διατηρούν λαγωνικά.
                  3.β)Στους Αρτινούς θα επιτρέπεται να φοράνε σπιρούνια για την ιππασία.
                  4. α) Οι Αρτινοί θα συνεχίσουν να έχουν το δικαίωμα της γιορτής της
                       αποκριάς και να φοράνε προσωπίδας
                      β) Κατοχυρώνεται στους Αρτινούς το δικαίωμα της ελευθερίας να τελούν
                       πανηγύρια, διασκεδάσεις καθώς και η ελεύθερη τελετή του γάμου.
Αν η πόλις της Άρτας ήταν απαλλαγμένη από τον λεγόμενο
Ντεβσερμέ=Παιδομάζωμα όπως η πόλις των Ιωαννίνων δεν προκύπτει από τα
στοιχεία που έχουμε. Είναι γεγονός όμως ότι το παιδομάζωμα γίνονταν
περισσότερο στο λαό της υπαίθρου παρά στις πόλεις. Παραπέρα δε από την
συμφωνία του Χαϊκάλη και των Οθωμανών βλέπουμε, ότι οι πλούσιοι φρόντισαν
να κρατήσουν τα διακαιώματα τους ενώ για τους φτωχούς δεν θα άλλαζε
τίποτα.
Στις 24 Μαρτίου το 1449 ο ναύαρχος Φαήκ Πασάς μπήκε στην Άρτα. Ένα
μήνα αργότερα κατέλαβε τους Ρωγούς. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν όμως
στοιχεία που να μας λένε πώς έγινε η παράδοση των Ρωγών. Σύμφωνα με τα
οθωμανικά αρχεία που έχουμε και απο την Melek Delilbasi ακόμη και στον 16ο
αιώνα φαίνεται ότι οι Ρωγοί υπάρχουν ακόμη καθότι αποτελούν δήμο των
Ρωγών (Nihaya Roguz) στον Καζά της Άρτας. ενώ η περιοχή του Τσουκαλιού
/Ροδιάς θα ονομαστεί Χαζι Οβασί (Has-i-Ovasi), αργότερα στα ελληνικά θα
μετατραπεί σε Χάση (τερπνή πεδιάδα). Αν οι Ρωγοί είχαν προβάλει αντίσταση
πιστεύω, ότι αυτό θα ήταν γνωστό αλλά μετά από μια κατάληψη οι Οθωμανοί
θα την είχαν καταστρέψει εντελώς καθώς και την όμορη περιοχή, όπως
συνηθίζονταν όχι μόνο από τους Οθωμανούς αλλά και από άλλους λαούς.
Θέλουμε να πιστεύουμε, ότι οι Οθωμανοί έφτασαν από το λιμάνι της Κόπραινας
και πέρασαν μέσου του Άραχθου στην Άρτα.

Διάφορα

Η θέση της εκκλησίας

Για να δούμε τώρα τον ρόλο της εκκλησίας στην συγκεκριμένη περιοχή
Τσουκαλιού/Ροδιάς/Ρωγών. Η εκκλησία βασίζει τη δύναμή της στο μεγάλο πλούτο
που κατέχει αλλά και σε προνόμια που κατά καιρούς της παραχωρούνται από τους
αυτοκράτορες ή τους δεσπότες.Τόσο οι βυζαντινοί δεσπότες αλλά και οι Σέρβοι, και οι
αρβανίτες αλλά και οι Τόκκοι ενίσχυσαν την εκκλησία. Οι μονές Κορωνησίας, Βίγλας
και Αγίου Βαρνάβα είχαν στην ιδιοκτησία τους Ιχθυοτροφεία, δάση και κτήματα.
Δωρεές και αγορές ενίσχυσαν την οικονομική θέση της εκκλησίας. Ήταν συνήθειο
άκληροι ιδιοκτήτες γαιών να χαρίζουν τα κτήματα στην εκκλησία. Πίστευαν έτσι θα
βρει η ψυχή τους σωτηρία. Αλλά και η εκκλησία η ίδια έκανε αγορές. Το εμπόριο της
παραγωγής των κτημάτων των μοναστηριών. Οι μονές και οι εκκλησίες που
βρίσκονται εντός της περιφέρειας της Μητρόπολης Ναυπάκτου υπάγονται στην εξουσία
της, με εξαίρεση αν υπήρχαν πατριαρχικές, που εξαρτώνται διοικητικά από τον
Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Σε ένα μοναστήρι ο πρώτος μεταξύ των μοναχών, ο
οποίος είναι και υπεύθυνος για τη λειτουργία του ονομάζεται ηγούμενος. Ανάμεσα
στους ηγούμενους μιας περιοχής, ο ανώτερος φέρει τον τίτλο του αρχιμανδρίτη. Τα
μοναστικά συγκροτήματα περιλαμβάνουν και διάφορα κτίσματα που καλύπτουν τις
ανάγκες των μοναχών (κελιά, τραπεζαρία, εστία, λουτρά κ.λπ.). Όπως βλέπουμε και
από τις επιστολές του Απόκαυκου στην εκκλησία κατέφευγαν πάρα πολύ για να
αποδοθεί δικαιοσύνη.. Σύμφωνα με τον O. Thatcher και τον E. McNeal η εκκλησία
μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ποινή του αφορισμού σαν την πιο βαριά τιμωρία.
Πληροφορία που αντλούμε και από τα σημειώματα για τον Απόκαυκο. Ο
O.Thatcher και ο E.McNeal λένε πώς υπήρχε κατάλογος ανάλογα με την πράξη
έρχονταν και η αντίστοιχη τιμωρία. Με τα μυστήρια όπως τον γάμο και την βάπτιση
σηματοδοτούσε βήματα της ζωής των χριστιανών. Οι καλόγεροι είχαν κάποιες
γραμματικές γνώσεις, τις οποίες ίσως να μετέφεραν και προς τα έξω. Παραπέρα δε η
εκκλησία ρύθμιζε και την κοινωνική κοσμική ζωή. Το ημερολόγιο των ανθρώπων
χαρακτηρίζονταν καθημερινά από γιορτές και τελετές στο όνομα ενός Αγίου. Στις
μέρες που γιόρταζε το όνομα της εκκλησίας έφταναν εδώ πλανόδιοι μουσικοί και
έστηναν πανηγύρια. Τα πανηγύρια αυτά έφερναν τους αγρότες των οικισμών σε
επαφή. Αυτό έφτασε ως τις μέρες μας. Επίσης θέλω να πιστεύω, ότι οι μονές ήταν
αυτές που κράτησαν στην περιοχή και κάποιες «ιατρικές» γνώσεις

Η ζωή των χωρικών

Η ζωή στους οικισμούς ήταν απλή και δύσκολη. Στην συγκεκριμένη περιοχή υπήρχε
ένα μείγμα αγρότη και κτηνοτρόφου. Ο κόσμος είχε εξοικειωθεί με τον κίνδυνο και τον
θάνατο. Όσοι ήταν στην δούλεψη των κτημάτων της εκκλησίας είχαν μια καλύτερη
,για την εποχή που εξετάζουμε, μεταχείριση απ΄ ότι αυτοί που δούλευαν στα φέουδα.
Τους λίγους ελεύθερους αγρότες τους τσάκιζε ο φόρος της δεκάτης. Αγρότες που ήταν
στην δούλεψη αρχόντων, αυτοί εξαρτιόνταν καθαρά από την διάθεση των αρχόντων
τους. Ζούσαν σε χαμηλά σπίτια ως επί τω πλείστων καλύβες ή και σε περιπτώσεις
πλινθόκτιστα τα οποία κατασκεύαζαν από λάσπη, άχυρο και ξύλο. Έπιπλα σπάνια
υπήρχαν. Και αν υπήρχαν θα ήταν κανέναν πρόχειρο τραπέζι και σκαμνί. Ο ύπνος
γίνονταν στρωματσάδα πάνω σε άχυρα, μάλλινες κουβέρτες (φλοκάτες) και δέρματα.
Τα σκεύη φαγητού ήταν συνήθως ξύλινες γαβάθες και ξύλινα κουτάλια ενώ σε πολλές
περιπτώσεις έτρωγαν με τα χέρια.
Απο τις βασικές διατροφές ήταν το ψωμί. Οι αγρότες πρέπει να έτρωγαν κάποιας
δεύτερης επιλογής ψωμιού δηλ. σιταρένιο αναμειγμένο με άλλα δημητριακά. Το γάλα
και τα λαχανικά και όσπρια ήταν στην συνηθισμένη διατροφή. Η πλούσια
κτηνοτροφία της περιοχής επέτρεπε και κρέας. Επίσης πρέπει να υπήρχαν άφθονα
πουλερικά. Αν και υπήρχε άφθονο κυνήγι και ψάρι σε όλη την περιοχή για τους
αγρότες νόμιμα ήταν δύσκολα να ψαρέψουν ή να κυνηγήσουν καθότι τα δάση και οι
λιμνοθάλασσες βρίσκονταν υπό την ιδιοκτησία των αρχόντων ή της εκκλησίας. Επίσης
σύμφωνα με τις πηγές τα αυγά, το κρεμμύδι, οι ελιές και το ξυνότυρο ήταν από τα
καθημερινές τροφές που έφερναν μαζί τους οι χωρικοί τόσο στους αγρούς όσο και στα
βοσκοτόπια.
Η πειρατεία, η ληστεία, οι συνεχείς πόλεμοι, άφιξη νέων λαών, η μεταχείριση των
αρχόντων, όπου η ζωή του αγρότη και χωρικού δεν έπαιζε και τόσο ρόλο
(παραδείγματα παίρνουμε από τις σημειώσεις του Απόκαυκου) και άλλα περιστατικά
ανάγκαζαν πολλές φορές τους ντόπιους να αλλάζουν τόπο. Πολλοί προσπαθούσαν να
βρουν κάποια ασφάλεια στην Άρτα ή στους Ρωγούς και μπορεί να περνούσαν και
απέναντι στην Βονδίτσα (Βόνιτσα) και Ακαρνανία. Λατινοκρατούμενες περιοχές τις
απέφευγαν καθότι οι πληροφορίες που έφταναν πως μεταχειρίζονταν οι δυτικοί τους
ορθόδοξους τους φόβιζε.

Βίγλες και Βιγλάτορες

Πληροφορίες που αντλούμε από την ακαδημία ιστορικών ευρωπαϊκών πολεμικών τεχνών
είναι ότι «ο κυριóτερος πυρήνας για τη συγκρóτηση του εθνικού στρατού υπήρξε το θέμα,
δηλ. στρατιωτική μονάδα, η οποία έδρευε σε μια περιοχή και η οποία με την πάροδο του
χρóνου έδωσε το óνομά της στη γεωγραφική και διοικητική περιφέρεια. Το θέμα
αποτέλεσε ιδιóρρυθμο σύστημα επαρχιακής διοίκησης (στρατηγίδες) με την καθιέρωση
ενιαίας στρατιωτικής και πολιτικής εξουσίας σε ένα πρóσωπο, τον στρατηγó.» Όμως με
την εμφάνιση και εγκατάσταση των Σλάβων στην περιοχή Τσουκαλιού / Ροδιάς
/Ρωγών επειδή ο στρατός του θέματος Νικοπόλεως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει όλους
του κινδύνους ανέλαβαν οι ζ ι ο ύ π α (σλαβικές κοινότητες) τον προστατευτικό ρόλο
των οικισμών τους. Δηλ ήταν παράλληλα, αγρότες, κτηνοτρόφοι και στρατιώτες.Όμως
η συνεχής αλλοίωση του σλαβικού πληθυσμού και ο εξελληνισμός αυτών αλλά και η
ανάγκη να υπάρχει μόνιμη προστασία τόσο κατά τη διάρκεια της σποράς αλλά και της
συγκομιδής ανάγκασαν τους τοπάρχες και μεγαλοϊδιοκτήτες αλλά και την πόλη των
Ρωγών να έχουν μόνιμες στρατιωτικές μονάδες. Στην περίοδο του δεσποτάτου, ο στρατός
αποτελείται, στο μεγαλύτερο μέρος του, από ξένους μισθοφόρους, κυρίως Τούρκικα
φύλλα, Λατίνους και Αλβανούς και Βλάχους σε σχέση με την περίοδο της ακμής του
Βυζάντιου όπου αντίθετα, ο στρατός επανδρωνόταν από τον πληθυσμό της
αυτοκρατορίας. Οι στρατιώτες τοποθετούνται στα τείχη και στις πύλες. Είναι
επιφορτισμένοι με καθήκοντα φύλαξης της πόλης, αλλά και αστυνομικά. Ελέγχουν
τυχόν εχθρικές κινήσεις έξω από αυτήν, αυτούς που εισέρχονται στην πόλη, αλλά και
την τήρηση της τάξης στο εσωτερικό της.
Έτσι γύρω από τους Ρωγούς σχηματίστηκαν τρεις Βίγλες όπως προανέφερα.
1. Στη θέση του Αγίου Γεωργίου στην Βίγλα η οποία έπιανε την Ροδιά
 ως και την Σαλαώρα (Σαλαγορά)
               2. Στην θέση Ποδαρούλι/Αραπόσπιτα (σημ. Στρογγυλή Άρτας) όπου μπορούσε
να ελέγξει το υπόλοιπο της Ροδιάς , του Κάμπου και του Λούρου
        3. Στη θέση του γουλά της Αγίας Βαρβάρας (σημ. Στεφάνη Πρέβεζας) όπου
έλεγχε την διάβαση για την Λάμαρη και την Λάκκα. Θεωρώ ότι τόσο το
παρατηρητήριο της Βίγλας αλλά και της Στεφάνης πρέπει θεωρητικά να ήταν
καλά επανδρωμένα καθώς αποστολή τους ήταν να η προφύλαξη της περιοχής.
Για να δούμε όμως πώς δούλευαν αυτές οι Βίγλες. Απο τον Μιχ. Μπατσινίλα
στην εργασία του για το Οίτυλο της Μάνης ως αναφορά τις Βίγλες και από τον
Νικηφόρο Φωκά περί παραδρομής Πολέμου (εικάζεται ότι μπορεί να μην είναι
του ιδίου του Φωκά) αντλούμε τις παρακάτω πληροφορίες.
Οι Βίγλες αυτές τουλάχιστον στο τέλους του μέσου μεσαίωνα όσο και στον όψιμο
μεσαίωνα ονομάζονταν «καμινοβίγλια» το πρώτο συνθετικό της λέξης προέρχεται
από την Ελληνική λέξη καμίνι, επειδή άνοιγαν λάκκο όπως ανοίγουν στα
καμίνια, όπου τοποθετούσαν οι λεγόμενοι καμινάρηδες εύφλεκτη ξυλεία, ξερά
χόρτα και θάμνους ή καλάμια για ζωηρή φωτιά την νύκτα, ή βρεγμένα σανό και
κοπριά βοοειδών για έντονο καπνό την ημέρα. Το δεύτερο συνθετικό παράγεται
από την λατινική λέξη vigil και vigilia που σημαίνει παρατηρητήριο, φρουρά.
Έτσι η βίγλα= παρατηρητήριο, το ρήμα βιγλάρω και βιγλίζω= παρατηρώ,
εποπτεύω από της βίγλας και το ουσιαστικό βιγλάτωρ η βιγλάτορας= ο
φύλακας, φρουρός. Η «βίγλα» βρισκόταν σε δεσπόζουσα υψηλή θέση από την
οποία ήταν ορατή σε μεγάλη έκταση. Όσοι γνωρίζουμε την περιοχή της
Ροδιάς/Ρωγών ακόμη και σήμερα μικροπυρκαγιές που ανάβουν στην Βίγλα ή
Πολύδροσο γίνονται αντιληπτές μέχρι την Νέα Κερασούντα δηλ. Στους παλιούς
Ρωγούς. Έτσι λοιπόν όταν γίνονταν αντιληπτός κίνδυνος σε σύντομο χρονικό
διάστημα οι Ρωγοί αλλά ίσως και η Άρτα όπως θα δούμε ενημερώνονταν μέσα
σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα και είχαν τον χρόνο της προετοιμασίας. οι
θέσεις αυτές ονομάζονταν «άκριες» και «ακριοτήρια», εξ ου και η λέξη ακρίτας.
Κάτι που αργότερα υιοθέτησαν και οι Οθωμανοί τους λεγόμενους Uc-Begi.
Βίγλες υπήρχαν και στις διαβάσεις ή σε κεντρικούς δρόμους τα λεγόμενα « στασίδια»
Οι βίγλες ήταν επανδρωμένες από
1. Τον διοικητή της βίγλας «Δομέστικος των τειχέων της βίγλας» Σύμφωνα με
τον Παχυμέρη ήταν βυζαντινό αξίωμα. Ο Δομέστικος δεν εγκατέλειπε ποτέ την
βίγλα του και ήταν υποχρεωμένος να την αμυνθεί.
2. Τον «Δρουγγάριο της Βίγλης των καβαλλαρίων» που ήταν ο υποδιοικητής της
Βίγλας. Ο Δρουγγάριος εκτελούσε τους ορισμούς του Δομέστιχου και όριζε τις
φρουρές τα λεγόμενα «ημεροβίγλια» καθώς και τις νυχτερινές φρουρές. Στα
καθηκοντά του ήταν να κάνει την νύχτα εφόδους για να βεβαιωθεί αν οι
βιγλάτορες ήταν στις θέσεις τους. Ο Δρουγγάριος ήταν αυτός που ξεκινούσε απο
την Βίγλα με τον Δρούγγο για να αντιμετωπήσει τον εχθρό.
3. Καβαλλαρία. Συνήθως πλούσιοι άρχοντες με άλογα και βαριά οπλισμένοι
4. Τοξότες εάφρά οπλισμένοι, οι οποίοι ήταν και έφιπποι
5. Πεζοί
6. Καμινάριοι / Καμινάδες οι οποίοι άναβαν τις φωτιές και χειρίζονταν και τις
πολεμικές μηχανές αν αυτές υπήρχαν.
                  7. Τα σκυλιά. Κάθε βίγλα ήταν επανδρωμένη με ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά τα οποία δεν άφηναν κανέναν να πληΈτσι θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε, ότι η Βίγλα
                         στην σημερινή Βίγλα θα ήταν κατ΄ αυτόν τον τρόποε πανδρωμένη καθώς και ο γουλάς στην Στεφάνη.
Το Φρούριο της Στεφάνης άντεξε στον χρόνο μέχρι   τον 19ο αιώνα σαν οθωμανικό παρατηρητήριο.
Αντίθετα η βίγλα στο Ποδαρούλι Στρογγυλής μάλλον ήταν «σ τ α σ ί δ ι» δηλ. φυλάκιο και
λιγότερο επανδρωμένο. “Στασίδια” προφανώς θα υπήρχαν και κάπου ανάμεσα στους οικισμούς
διαφορετικά δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί ο τόπος. Ο Μιχ. Μπατσινίλας μας πληροφορεί ότι οι Βίγλες επανδρώνονταν απο τος εκλεκτότερους άνδρες. Δηλ. την Ελίτ της εποχής. Φεουδάρχες, μεγαλοϊδιοκτήτεςσιάσει την Βίγλα.γης. Όταν επάνδρωναν την βίγλα έπαιρναν μαζί τους τροφές για 15 μέρες .
Μέσα σε αυτές τις τροφές βρίσκονταν πάντα, παξιμάδια, ελιές, τουλουμίσιο τυρί
και ασκοί με νερό. Ήταν λογικό λοιπόν όλοι οι παραπάνω αναφερόμενοι είχαν
λόγο να υπάρχουν και να διατηρούνται οι βίγλες γιατί έτσι φρουρούσαν την
περιουσία του. Άλλωστε και η συνεχή παρουσία τους έδινε και στους αγρότες μια
ασφάλεια.
Λίγα Λόγια για το Θέμα Νικοπόλεως / Διοικητές και δικαστικοί άρχοντες
του Θέματος

Η Natascha και ο Werner Seibt μας λένε, ότι το λεγόμενο Θέμα Νικοπόλεως
(στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν και η περιοχή του Τσουκαλιού) μιας και δεν
ήταν συνδεδεμένο με μεγάλα ιστορικά γεγονότα άφησε μόνο λίγα γραπτά ίχνη
στην βυζαντινή ιστοριογραφία και λογοτεχνία. Τα σφραγιδόβουλα της βυζαντινής
αυτοκρατορίας είναι ενα πεδίο που το αποφεύγουν πάρα πολλοί. Πρώτος ο Γάλλος
Pere Laurent έκανε κάποιες σπουδαίες έρευνες πάνω σε αυτό τον τομέα και μαζί
με έρευνες της Natascha και Werner Seibt έχουμε σήμερα κάποια ονόματα που
υπήρξαν διοικητές και δικαστικοί άρχοντες στο θέμα Νικοπόλεως και κατ
επέκτασιν και στην περιοχή του Τσουκαλιού, Ροδιάς, Ρωγών, Άρτας. Ετσι
λοιπόν απο την συλλογή του Ζάχου έχουμε:
Διοικητές
        1. 9ος αιώνας => Ανδρέας, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός Νικοπόλεως
2. 10ος αιώνας (αρχές)=> Παύλος, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός
Νικοπόλεως
  3. 10ος αιώνας (αρχές)=> Λέων, Σπαθαροκανδιδάτος και στρατηγός
Νικοπόλεως 
4. 10ος αιώνας (μέσα)=> Λέων, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός
Νικοπόλεως
      5. 10ος αιώνας (τελος)=> Θεόφοβος, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός
Νικοπόλεως
6. 10ος αιώνας (τέλος)=> Ανδρέας, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός
Νικοπόλεως και Κεφαλληνίας
7. 10ος αιώνας (τέλος)=> Νικηφόρος, Πρωτοσπαθάριος και στρατηγός
Νικοπόλεως
8. 10ος αιώνας (τέλος)=> Ανθύπατος, Πατρίκιος και στρατηγός Νικοπόλεως
9. 11ος αιώνας (μεσα)=> Κωνσταντίνος, Πατρίκιος και στρατηγός
Νικοπόλεως
Δικαστικοί άρχοντες
1. 10ος αιώνας (μέσα)=> Ν. Ν. , βεστίτωρ και κριτής Νικοπόλεως
2. 10ος αιώνας (τέλος)=> Δαυίδ, Σπαθαροκανδιδάτος, ασηκρήτης και κριτής
Νικοπόλεως
3. 10ος αιώνας (τέλος)=> Ν.Ν, Πρωτοσπαθάριος επι του χρυσοτρικλίνου και
κριτής Νικοπόλεως
4. 11ος αιώνας (μεσα)=> Λέων Καρίνος, Πρωτοσπαθάριος και κριτής
Νικοπόλεως και Κεφαλληνία


Βιβλιογραφία

Για την έρευνα αυτή ότι αφορά τις έρευνες για τους Σλάβους θέλω να ευχαριστήσω
τους Φίλους και συναδέλφους μου Μικέλα Παλγκέροβα απο την Τσεχία , απόφοιτη
τουριστικών επαγγελμάτων και ξεναγών όπως και τον σλαβολόγο Βλάντι Βλάντιντς
απο το Μαυροβούνιο.
Παραπέρα δε βασίστηκα σε πηγές και εργασίες των, ιστορικών, αρχαιολόγων και
βυζαντιονολόγων καθώς και στα συγγράματα/βιβλία ιστορικών βυζαντινών προσώπων:
1. Δρ. Μυρτώ Βέϊκου
2. Ευστρατία Συγκέλλου
3. Σπύρος Ασωνίτης
4. Νικήτας Χωνιάτης
5. Ε. Παπαδοπούλου
6. Σ. Δάκαρης
7. Σωτηρίου
8. Απόκαυκος
9. Λέων ΣΤ΄
10. Χρ. Χρηστοβασίλης
11. Αννα Κομνηνή
12. Μιχ. Μπατσινίλας
13. Κων. Ακροπολίτης
14. Peter Soustal
15. Johannes Koder
16. Ζαχαριάδου
17. Schriro Χρονικό των Τόκκκων
18. Χρονικό του Μορέως
19. Λαμπρόπουλος
20. Κυριάκος ο Αγκωνίτης
21. Κεδρηνός
22. Σεραφείμ Ξενόπουλος
23. Πέτρος Φουρίκης
24. Ιωάννης Κατακουζηνός
25. Νικηφόρος Φωκάς
26. Domenico Nardone
27. Διάφορες αλβανικές πηγές απο το Διαδύκτιο
28. Μαρία Τσούπη
29. O. Thatcher
30. E. McNeal
31. Melek Delibasi
32. John Fine
33. Nicholas Purcell
34. Peregrine Horden
35. Andreas Kiesewetter
36. Ελπίδα Σαλταγιάννη
37. Στέφανος Βασιλειάδης
38. Δήμητρα Δρόσου
39. Aπόστολος Δελής
40. Allain Ducellier
41. Khristo Frasheri
42. B. Krekic
43. Αννα Αβραμέα
44. Μαρία Γερολυμάτου
45. Brendan Oswald
46. Guseppe Valentini, ASV Acta Albaniae Veneta
47. Natascha και Werner Seibt
48. Σαράντης Καράγκος
49. Georg Ostrogorsky
50. J. S. Bartholdy
51. Π. Αραβαντινός